Aleksander Snegirjov

De Russische schrijver en beeldend kunstenaar Aleksander Snegirjov (Moskou, 1980) begon op 24 februari 2022 in zijn woonplaats Moskou een dagboek bij te houden. In de eerste entree schreef hij dat hij een dag eerder met een vriend om honderd dollar had gewed dat een invasie in Oekraïne zou uitblijven. Die verloor hij dus. En omdat de roebel ten gevolge van de invasie direct kelderde, werd het een duur wedje.

Wat in de vroege ochtend van 24 februari begon mag in Rusland niet een invasie genoemd worden, laat staan oorlog, maar moet worden aangeduid als ‘speciale militaire operatie’ (‘SMO’). Snegirjov zou dat echter niet als argument gebruiken om onder betaling van die honderd dollar uit te komen, zo blijkt later.

Uitgeverij Prometheus bracht onlangs onder de titel Ik schrijf u vanuit Moskou – een verboden dagboek – een vertaling uit van Snegirjovs dagboek, dat wil zeggen: entrees van 24 februari 2022 tot en met 2 juli 2023. Ik denk dat we mogen aannemen dat Snegirjov op 2 juli niet gestopt is met zijn Moskouse dagboek, mits hij niet is gearresteerd of op een andere manier monddood gemaakt, of toch gedaan heeft wat zoveel anderen doen, maar hij tot juli jl. beslist van de hand wees: Rusland verlaten.

Emigratie, al dan niet bedoeld als tijdelijk, wat betekent: tot Poetin weg is, is een van de terugkerende thema’s in dit dagboek. Want met name intellectuelen met kritisch denkvermogen moeten in Rusland kiezen tussen alleen zeggen en schrijven wat het regime wel gevalt, of hun mond houden, of Rusland verlaten. Snegirjov ziet een groot deel van zijn vrienden en kennissen, meest journalisten, schrijvers, kunstenaars en docenten, naar een buitenland vertrekken. Je kunt spreken van intellectuele onthoofding van het Russische volk.

Met toenemende gedeprimeerdheid noteert Snegirjov voorbeelden van de graagte waarmee (sommige? veel?) Russen andere Russen aangeven. Een hulp-pope wordt aangegeven – en bestraft – omdat hij bij het voorgaan in het gebed de kerkbezoekers vroeg voor vrede te bidden, in plaats van voor de overwinning. Voor het klikken geldt kennelijk nog steeds de antimoraal van de stalinistische Sovjet-Unie: je kunt het niet jong genoeg leren en je zult ervoor beloond worden. Zoals de verklikkers van het jongetje dat op een geel-blauw glijkussen van de glijbaan glijdt. Verholen propaganda voor Oekraïne immers.

Om het gesundes volksempfinden te peilen bereist Snegirjov het internet. Op 13 oktober noteert hij:

[…] Maar weinig mensen zijn in staat een tekst niet alleen te lezen, maar ook nog te begrijpen. Nog minder mensen kunnen zich in iemand verplaatsen zonder meteen hypocriete etiketten op te plakken. Er is bijna niemand meer die niet in stereotypen denkt.

Het wemelt op internet van van de pot gerukte theorieën over het verloop van de oorlog. Wel heel bijzonder is deze, door Snegirjov opgetekend, dat het Russische leger het Oekraïnse niet verslaat omdat dat onderdeel van Poetins strategie is, de strategie namelijk om de oorlog te rekken, zodat Europa wordt verzwakt.

Natuurlijk noteert Snegirjov ook allerlei voorvallen uit zijn privéleven. Er is nauwelijks een aspect daarvan dat niet door de oorlog en de sancties tegen Rusland wordt beïnvloed. Meningsverschillen met zijn 87-jarige vader over Poetin en de oorlog brengen hem tot het inzicht dat de Russische bevolking een kloof vertoont tussen ruwweg de 50-plussers en de jongeren. De eersten zijn veel sterker geneigd dan de laatsten de propaganda van het regime te aanvaarden, hun onvoorwaardelijke steun aan leger en Kremlin uit te spreken en kritiek af te keuren.

Snegirjov geeft toe dat hij antidepressiva slikt en je krijgt de indruk dat hij bepaald niet de enige is. Meermalen hoort hij Russen zeggen dat ze ervan overtuigd zijn dat dit conflict eindigt met een kernoorlog. Een vrouw die reageert op de Oekraïnse aanslag op de Krimbrug lijkt daar zelfs naar uit te kijken: die aanslag is toch zeker voldoende aanleiding?

Dit dagboek zegt aan de hand van persoonlijke ervaringen en contacten veel over de mentale staat waarin Rusland is gaan verkeren sinds Poetin deze oorlog begon. De geografische beweeglijkheid van Snegirjov – hij treedt in heel Rusland op, gaat ook naar voormalige Sovjet-republieken in het zuiden en zuidoosten en brengt zelfs enige tijd door in de Verenigde Staten – zorgt ervoor dat zijn perspectief niet beperkt blijft tot dat van Moskou en de Moskovieten alleen.

Wat gezegd en gedaan wordt door de mensen die Snegirjov opvoert, wekt soms ontroering op, soms ergernis en soms ongerustheid. Wat dat laatste betreft, ongerustheid over hoe het Snegirjov vergaat nu dit dagboek buiten Rusland is gepubliceerd lijkt me terecht.

Hans van der Heijde

Alexander Snegirjov – Ik schrijf u vanuit Moskou – een verboden dagboek. Vertaling Seijo Epema. Prometheus, Amsterdam. 280 blz. € 25,00.