Alles wat ze niet gezegd kreeg

Is het verhaal van een ander wel precies na te vertellen? Dat is de uitdaging waarvoor vertaalster May Solovjov zich gesteld ziet (zoals de vraag voor vertalers van poëzie altijd is wat er verdwijnt in de vertaling). In het met gedichten doorsneden prozadebuut Tosca van Maud Vanhauwaert wordt die vraag extra betekenisvol als May na een lezing over een Russische dichteres een Facebookbericht van een zekere Aline krijgt met de nogal omineuze zin: ‘Het was mijn laatste wens om het te kunnen meemaken.’ De aanwezige suïcidedreiging zet May ertoe aan om contact te zoeken met Aline.

Het contact zoeken, eerst online, daarna ook in het echt, verloopt uiterst moeizaam omdat het meisje Aline bijna niets zegt en direct dichtklapt, verdwijnt of een paniekaanval krijgt als de vragen van May traumatische ervaringen oproepen. May moet met de weinige aanwijzingen van Aline een verhaal voor zichzelf creëren, niet alleen om voor zichzelf de nieuwsgierigheid naar dit meisje te rechtvaardigen, maar ook om haar vriendin Lou te overtuigen dat ze met iets zinvols bezig is.

Van Tosca (een woord met veel betekenislagen, zoals blijkt uit het motto van Vladimir Nabokov) is naast de gewone handelseditie ook een speciale editie verschenen. De zogenaamde Japanse binding, waarbij je de katernen moet opensnijden, maken van het geheel een gesloten boek dat openvalt bij de gedichten. De vormgeving sluit naadloos aan bij de inhoud waarin Aline een gesloten boek wil blijven. Ook het omslag van het boek past bij die nauwkeurige vormgeving: de titel Tosca is in reliëf gedrukt (maar wit op wit) waarbij alleen de zwarte haakjes in de letters herkenbaar zijn. Ook dat heeft te maken met de wijze waarop Aline, uiterst spaarzaam, iets zegt:

Ze keek naar de tekening en ik zag haar mondhoeken, die kleine haakjes, weer een klein beetje klimmen en ik bedacht dat dat misschien wel de reden was waarom de tekst in haar berichten altijd volledig tussen haken stond: ze schreef me alles wat ze maar niet kreeg gezegd.

Tegelijk is dit voor een debuut een nogal ingewikkelde opgave omdat je net als May meer informatie wil, terwijl je die als lezer niet krijgt. Daarmee wordt de obsessie van May deels jouw obsessie. Lou heeft zo haar bedenkingen bij al die aandacht voor Aline, vooral nu zij in een traject zit om zwanger te worden, een lange weg waarvoor May steeds minder interesse lijkt te hebben. Tegenover de pogingen om nieuw leven te creëren staat de poging van May om suïcide van Aline te voorkomen. Vanhauwaert weet die contrasten duidelijk neer te zetten en kan ook het ongeduld en de wrevel over het gebrek aan informatie en medewerking invoelbaar maken. Aline is dan wel een slachtoffer, maar erg veel mededogen krijg je niet bij haar.

Het zou jammer zijn om te vertellen hoe het verhaal verder verloopt, de kracht zit juist in het uitstellen van informatie en de interpretatie door May van de weinige tekens die Aline afgeeft. De vraag of alles wat Aline vertelt waar is, bemoeilijkt het geheel nog en zet de roman op een metafictioneel niveau. Voor Maud Vanhauwaert is Tosca een debuut, terwijl ze al een enorme staat van dienst heeft als dichter en performer; het is dan ook een debuut waarbij je ziet dat iemand het métier al in haar vingers heeft.

Coen Peppelenbos

Maud Vanhauwaert – Tosca. Das Mag, Amsterdam. 246 blz. (al zijn de bladzijden waarop gedichten staan niet doorgenummerd). € 24,99.