Liefde is het probleem niet

Geen vaarwel vandaag, de nieuwe roman van Daan Heerma van Voss begint met een paukeslag. Via de lens van een verteller die alles beheerst krijgen we zicht op een patriarch en zijn gezin. De vader sterft. Hij zakt neer tussen twee gates op Schiphol. In zijn eentje. We ervaren al wat hij in die momenten denkt over zijn drie volwassen kinderen: Tessel, Moor en Cat. En over zijn ex Elise met wie hij al jaren geen contact meer heeft, maar aan wie hij nog vrijwel dagelijks denkt. Vervreemd is hij, van iedereen, ook al houdt hij van hen, op zijn manier. Voor hem vloeit liefde nu eenmaal altijd via een omweg. Zijn ultieme verstilling brengt de levens van zijn dierbaren in een stroomversnelling. Ieder van hen heeft zich te verhouden tot dit ultieme afscheid. Vanaf het moment dat hij dood is, is hij aanweziger dan ooit. Slechts enkele dagen verstrijken in deze vuistdikke roman en toch weet Heerma van Voss hele levens te omvatten.

Moor, de middelste, is de eerste die weet dat Oskar, zoals hij hem noemt, overleden is. Hij gedijt het beste in een uitgebalanceerde chaos, spliffies rollend, biertjes drinkend. Zijn band met zijn vader is geen gemakkelijke. Oudste dochter Tessel is schrijfster. Zij worstelt na twee voltooide werken al zes jaar met haar nieuwe roman en filosofeert over het gebruik van een alwetende verteller. Haar redacteur raadt het haar met klem af, want het zou commercieel gezien het domste zijn wat ze kan doen. Maar Tessel denkt dat die vorm ‘iets episch in zich heeft’. Zij neemt binnen het gezin steevast het voortouw, ook als ze daar tegenop ziet. Jongste dochter Cat is na het behalen van haar bachelor naar New York vertrokken, voor een master aan NYU. Op het moment dat zij gebeld wordt is ze bezig met het schrijven van een essay over het freudiaanse perspectief op het uiteenvallen van het gestandaardiseerde kerngezin. Ook ex Elise en haar tweede man Cas (door Moor schertsend de Casplant genoemd) krijgen een stem in het geheel, waarbij rake dialogen en schaamteloze gedachtes de onderliggende familieverhoudingen blootleggen.

Met voelbaar schrijfplezier blaast Heerma van Voss het oeroude vertelperspectief van de alwetende verteller nieuw leven in. Via de drie zorgvuldig geconstrueerde delen Lijf en leed, Droom en daad en Huis en haard en enkele auctoriale intermezzo’s zijn we nauw betrokken bij alle personages. We leren niet alleen de afzonderlijke leden van een gezin beter doorgronden dan zij zichzelf ooit zouden kennen, maar we ervaren ook de onuitgesproken, fragiele samenhang door de leidmotieven die de verteller in -en uitzoomend aanbrengt.

In de ‘rouwroes’ ondergaat ieder van hen een metamorfose, stilstaand bij de rol die hun overleden vader speelde en bij de rollen die ze zelf vervulden in hun gezin. Van ieder personage doorvoelen we de universele dimensie van het diepgewortelde, existentiële verlangen om volledig gezien te worden en we zijn getuige van gemiste kansen op echt contact. Heerma van Voss’ overtuigend dynamische perspectief raakt zo ‘de kern van hoe we ons leven leiden’. Liefde is het probleem niet, maar het gemis van mensen die je begrijpen. Geen vaarwel vandaag van Daan Heerma van Voss doorgrondt die universele tragiek met humor, scherpzinnigheid en psychologische diepgang.

Miriam Piters

Daan Heerma van Voss – Geen vaarwel vandaag. Atlas Contact, Amsterdam. 376 blz. € 24,99.