De grote geschiedenis gaat aan de kippen voorbij

Nicole Van Bael en Jos Verlooy schrijven samen onder het pseudoniem Elvis Peeters al jaren geëngageerde romans die op indringende wijze een contemporain of moreel thema aan de kaak stellen. Zo ging het heftige Wij over ontspoorde jongeren, De ontelbaren over de vluchtelingenproblematiek en is in Dinsdag een oude man aan het woord die wandaden in Congo heeft begaan, toen dat nog een kolonie van België was. Die kolonie komt op een andere manier terug in De tijden, de nieuwe roman van het schrijversduo, waarin de voorbijgaande tijd centraal staat. Een melancholieke roman, misschien op het eerste gezicht minder geëngageerd dan eerder werk, maar toch op een intrigerende manier ontregelend. De tijden is een waar tijdsdocument van de afgelopen zeventig jaar.

In drie delen komen drie opeenvolgende generaties aan het woord: Emiel, zijn oudste dochter Hannelore en Matteo, de enige zoon van Hannelore. Zo schuiven we op in de tijd van de eerste jaren na de Tweede Wereldoorlog tot het hedendaagse Europa. Emiel is zestien als de Tweede Wereldoorlog eindigt en staat voor de keuze om als oudste zoon de boerderij van zijn ouders in een klein dorp in Vlaanderen over te nemen. Hij gaat naar de tuinbouwschool en ontdekt daar zijn ambitie en droom om in de Belgische kolonie Congo een plantage te bestieren. Het lot beslist echter anders: door een ongeluk verliest Emiel zijn vermogen kleuren te zien. Ongeschikt voor de tropen, geen diploma. Als een paar jaar later zijn vader vroegtijds overlijdt, moet hij als oudste zoon de boerderij toch overnemen. Zijn jongere broer en zus zijn dan al wel naar de kolonie vertrokken. Hij trouwt met Odette en zij krijgen twee kinderen: Hannelore en Paul.

Hannelore helpt in eerste instantie braaf mee op de boerderij maar al snel wordt ze gegrepen door verzet en de punkbeweging in de late jaren zeventig. Via zelfgemaakte buttons met strijdkreten op haar bij elkaar gescheurde zwarte kleren en zwart gespoten letters ANARCHIE en DESTROY op muren ontwikkelt ze zich in de jaren negentig tot een succesvol marketeer met een eigen marketingbureau in Londen. Het snelle geld, een hedonistische levensstijl, ver weg van de boerderij van haar ouders en dan is ze ineens zwanger. Zoon Matteo groeit op met een vaak afwezige moeder tot de bubbel barst en Hannelore in de financiële crisis van 2008 in een klap alles verliest. Ze keren terug naar België. Matteo gaat rechten studeren in Leuven. Na zijn studie raakt hij gegrepen door rechts nationalisme en de dreigende ondergang van het ‘Avondland’. Samen met een vriendin probeert hij met rugzak, tent en kruisboog te leren overleven in de natuur.

In grote stappen gaan we door zeventig jaar geschiedenis heen, belicht vanuit een Belgische familie, afwisselend in een ik-perspectief en een alwetende verteller. Peeters koppelt daarin de persoonlijke levens van Emiel, Hannelore en Matteo aan grote, Europese en mondiale gebeurtenissen zoals de onafhankelijkheid van Congo, de schaalvergroting van de landbouw, de economische vooruitgang in de jaren negentig en de opkomst van sociale media en extreem rechts in de jaren tien van de 21e eeuw. Dat gaat soms wat snel en kort door de bocht zoals in de volgende gedachte van Emiel:

Ondertussen hadden al twee Russische en twee Amerikaanse satellieten rond de aarde gedraaid en had een straalvliegtuig de eerste trans-Atlantische lijnvlucht voltooid. Maar in de kippenren bleef alles als daarvoor: hetzelfde gekakel en gescharrel, dezelfde honger naar graan, dezelfde oogst aan eieren. De kippen waren niet behept met het maken van plannen of geschiedenis. De waterstofbom, de bevrijdingsstrijd en de sociale revolutie gingen aan hen voorbij.

Wat er ook gebeurt, het dagelijks leven gaat gewoon door, lijkt de boodschap. Maar ondertussen. Doordat Congo onafhankelijk wordt en Emiels broer en zus hals over kop berooid terugkeren, zit de familie ineens in de schulden. En door landonteigening raakt Emiel grote delen van zijn landbouwgrond kwijt. De veranderende tijden kleuren de levens, net als de populaire muziek die door de jaren heen verandert en als onderdeel van de tijdsgeest in citaten boven de verschillende hoofdstukken staat: Charlie Parker, Louis Armstrong en Nina Simone bij Emiel, David Bowie, Talking Heads en Technotronic bij Hannelore, Avicii, DJ Snake & AlunaGeorge en Dua Lipa bij Matteo.

Wat zegt die muziek over de tijd? Wat doen de grote, mondiale gebeurtenissen in het leven van de individuele mens? Elke dag staan we weer op en beginnen aan de dag; niet voor niets begint elk van de drie delen in De tijden met een kraaiende haan of een luidende kerkklok:

Het eerste wat Matteo hoort is een haan. Het gekraai moet uit het dal komen, of is het toch hogerop? Tussen de heuvels weet hij zich niet scherp te oriënteren. Het is een fel kraaien, alsof de haan zich een heraut waant die het belangrijkste licht van een de dag aankondigt. Meteen daarna klinkt een kerkklok.

Een dag die zomaar kan ontaarden in iets wat je leven ontregelt, weg van de slaap die geen tijd kent. In een kalme, melancholische stijl vol verwijzingen naar de natuur en drie sterk neergezette karakters weet Peeters iets wezenlijks te zeggen over hoe we als mensheid in en met de voorbijgaande tijd (mee)bewegen.

Martijn Nicolaas

Elvis Peeters – De tijden. Podium, Amsterdam. 224 blz. € 22,99.