‘Het is gezien,’ om met Frits van Egters te spreken, ‘het is niet onopgemerkt gebleven.’ De honderdste geboortedag van Gerard Reve is her en der opgeluisterd met bijeenkomsten, herdenkingsartikelen en enkele interessante uitgaven.

De Avonden, het officiële romandebuut, dat in november 1947 voor het eerst verscheen onder het halfpseudoniem Simon van het Reve, beleeft zijn zeventigste druk als tientjespocket bij De Bezige Bij. Op het voorplat staat: ‘Roman’, dit tot verbazing van C.J. Aarts, die werkt aan een bibliografie van Reve waarin van alle titels alle drukken worden beschreven. Op de recente Reve-middag in OBA Oosterdok wees Aarts erop dat moet worden gesproken van ‘een winterverhaal’, zoals wel juist op de titelpagina is vermeld.

Van het complete oeuvre van Simon van het Reve alias Gerard Kornelis van het Reve alias Gerard Reve zijn maar vier titels in druk, behalve De Avonden zijn dat Werther Nieland/De ondergang van de familie Boslowits, Op weg naar het einde en Nader tot U.

Bij Stichting Johan Polak | Uitgeverij De Buitenkant verscheen op 14 december Werkversies, een fraai uitgevoerde cassette met facsimile’s van de manuscripten en typoscripten van vijf van de zes reisbrieven waaruit Op weg naar het einde bestaat. De originelen bevinden zich in het archief van Johan Polak, uit het werk van Reve ondermeer bekend als ‘verzamelaar N.N.’ Hij kocht de handschriften en typoscripten van Reve aanvankelijk voor 100 gulden, later, toen de mappen die Reve per reisbrief aanleverde voller werden, 150 gulden. In de uitgave (duizend exemplaren) bevat elk van de vijf banden de inhoud van de desbetreffende map in de door Reve bepaalde volgorde.

Alleen de werkversies van ‘Brief uit Edinburgh’ ontbreken, omdat deze nooit aan Polak zijn verkocht. De samenstellers van de in een apart cahier bij de banden in de cassette ingestoken inleiding, Wiljan van den Akker en Koen Hilberdink, weten niet waarom. Zij vragen zich af: ‘Heeft hij de manuscripten van “Brief uit Edinburgh” niet bewaard of is hij niet op het idee gekomen ze aan Polak te verkopen?’

Op die manier heeft Reve in 1962 honderd gulden misgelopen en kunnen wij ons niet verdiepen in de ontstaansgeschiedenis van de reisbrief waarmee Op weg naar het einde opent.

Van de andere brieven vinden we in Werkversies aanzetten met doorhalingen, correcties en toevoegingen en in het geval van ‘Brief uit Amsterdam’ ook de door de auteur gereviseerde zetproef. Zeer interessant studiemateriaal dus voor de Reve-vorser. 

In hun inleiding maken Van den Akker en Hilberdink overigens wel een paar eigenaardige fouten. De bij Reve meerdere malen optredende, al dan niet ‘jonge’, ‘Indiese Nederlander’ Ronald Lucardie heet in deze toch zeer prestigieuze uitgave Richard Lucardi, Michael Goodall, bijgenaamd ‘Loodgietend Prijsdier M.’, krijgt hier de voornaam William en de naam van de Spaanse havenstad Algeciras wordt drie keer goed gespeld en drie keer als Algericas. Verhelderend is de inleiding overigens wel.

Ton den Boon, de hoofdredacteur van de Dikke van Dale, publiceerde in 2017 over de erotische woordenschat van Gerard Reve het 24 bladzijden tellende boekje Betaalde liefde. Er werden 69 exemplaren van gedrukt.

‘Het weer van alle mensen’ en 99 andere pareltjes uit het woordenboek van Gerard Reve (hm, ‘pareltjes’…) is er een uitbreiding van. Den Boon belicht nu ook non-erotische uitdrukkingen die al dan niet door Gerard Reve werden gemunt, zoals ‘karpatenkop’ (waarmee hij duidde op mijn toenmalige hoofdredacteur Herman Wigbold), ‘graanbouillon’ (voor jenever) en ‘het weer van alle mensen’ uit de titel.

Welk weertype dat precies is? Ton den Boon komt er niet uit, want de ene keer heeft Reve het over ‘een lauwe, onstuimige wind’, de andere keer is de wind bijna geheel gaan liggen. Het ‘zonlicht, zeer stil en oud’, kan doorbreken, maar het kan ook zonloos zijn. Nou ja, Reve erkende dat sommige wolkenluchten en het doorbrekend licht ‘nooit door enige pen te beschrijven’ zijn.

Van een woordenboekmaker zou je verwachten dat hij de al dan niet terecht aan Reve toegeschreven uitdrukkingen op alfabetische volgorde zou weergeven, want dat is makkelijk zoeken. Dat in Betaalde liefde toegepaste principe heeft Den Boon in ‘Het weer van alle mensen’ om niet toegelichte redenen losgelaten. Een register ontbreekt, zodat je het hele boek (144 bladzijden) moet doorbladeren om te zien of een reviaanse zegswijze überhaupt is opgenomen. Woorden die al in Betaalde liefde zijn behandeld, worden nu aan een uitvoeriger beschouwing onderworpen met verwijzing naar de vindplaats(en).

Dat Den Boon zondigt tegen de spellingsregel dat je moet schrijven: Reves oeuvre, kan ik toejuichen. Reve’s oeuvre is mooier.

De classicus Piet Gerbrandy componeerde uit vier stukken die hij tussen 1995 en 2014 schreef over de poëzie van Gerard Reve de bundel Pelgrimsliederen. De auteur pleit ervoor om de beide boeken Op weg naar het einde en Nader tot U te beschouwen als ‘een coherente verzameling pelgrimsliederen’. Reve legt een traject af van ‘de prozaïsche werkelijkheid van een congres in Edinburgh’ naar ‘de mythische wereld van Huize Het Gras’, met als apotheose de Geestelijke Liederen. Een traject van ‘buitenwereld naar binnenwereld, van feiten naar visioenen, van zakelijkheid naar poëzie.’

De reisbrieven als poëzie – Gerbrandy houdt een overtuigend betoog: ‘Het zijn brieven gericht tot wie niet antwoordt, hun ogenschijnlijk losse structuur verbeeldt de vergeefsheid van elk aards streven en hun poëzie is die van de wanhopigste liederen uit het Oude Testament.’

Bij Uitgeverij Frappant (?) verscheen in een oplage van honderd ongenummerde exemplaren Korte levensbeschrijving van Gerard Kornelis Franciscus, markies van het Reve. De auteur van deze tekst zou W.B. van Albada, Teigetje, zijn, maar meer voor de hand ligt dat deze gefabuleerde levensloop is geschreven door Reve zelf, die immers ook wel beweerde eigenlijk de zoon van een omgekomen Noorse zeeman te zijn. Hier ligt de kern in een dienstverband in het toenmalige Nederlands Oost-Indië waar Reve, ‘nog geen 23 jaar oud, begin 1946 als luitenant van de genie’, naartoe werd gestuurd. Door zijn genegenheid voor een krijgsgevangen gemaakte 19-jarige Javaanse prins raakte hij in conflict met het Nederlands gezag dat hem voor de krijgsraad sleepte wegens ‘desertie en hulpverlening aan de vijand in oorlogstijd’.

Het vier bladzijden tellende verhaal werd in 1969 anoniem gepubliceerd in het Extra Van het Reve-nummer van Dialoog, tijdschrift voor homofilie en maatschappij. In 1970 lag deze ‘levensbeschrijving’ aan de basis van de flaptekst bij de Duitse vertaling van Nader tot U en de Franse vertaling van De Avonden, in 1975 kregen de lezers van de romans Ik had hem lief en Een circusjongen de alternatieve biografie op de koop toe.

Frank van Dijl

Gerard Reve – De Avonden. De Bezige Bij, € 10.
Gerard Kornelis van het Reve – Werkversies. Stichting Johan Polak | Uitgeverij De Buitenkant, € 85.
Ton den Boon – ‘Het weer van alle mensen’ en 99 andere pareltjes uit het woordenboek van Gerard Reve. Uitgeverij De Weideblik, € 20,
Piet Gerbrandy – Pelgrimsliederen. Het dichterschap van Gerard Reve. Uitgeverij Fragment, uitverkocht.
W.B. van Albada – Korte levensbeschrijving van Gerard Kornelis Franciscus, markies van het Reve. Uitgeverij Frappant. Op Catawiki gezien voor € 121.