We wisten het

Natuurlijk begint Adriaan van Dis De kolonie mept terug in Nederlands-Indië. De eerste man van zijn moeder werd onthoofd door de Japanners, de vader van Adriaan werkte als krijgsgevangene aan de dodenspoorlijn Pakanbaroe en zijn moeder en drie halfzussen zaten in een interneringskamp op Sumatra. Wie de romans van de in Nederland geboren Van Dis kent, kent deze geschiedenis ook.

De schrijver weet uit zijn eigen familie dat die traumatische jaren en de koloniale oorlog die daarop door Nederland gevoerd werd de blik belemmerde op wat de Nederlanders daarvoor in hun kolonie hadden misdaan. ‘We wisten het verdomme, konden het weten, maar het is de jonge generatie historici die het nu naar boven brengt en ons land en de politici confronteert met de waarheid van de nare getallen.’ Niet dat de politici er nog veel mee doen: ‘In excuses maken zijn politici goed – zolang ze niks kosten.’

De kolonie mept terug is een uitgebreide versie van de Rudy Kousbroeklezing die hij op 1 november 2023 verzorgde (zie hieronder). Rudy Kousbroek was bij uitstek een schrijver die zich keerde tegen vals sentiment en foute informatie over Nederlands-Indië. Naast diens werk las Van Dis in een academisch leesgezelschap talloze romans, studies en essays over kolonisatie en geïnstitutionaliseerd racisme. Niet alleen de stem van de kolonisator, maar ook van de ander, de gekoloniseerde, en daardoor is hij woke geworden. Dat is een beetje overdreven en dat weet Van Dis zelf ook al, want in verschillende romans (Tikkop en De wandelaar bijvoorbeeld) is al heel duidelijk dat de tijd van de witte geprivilegieerde man voorbij is.

Dat we in veranderende tijd zitten, mag duidelijk zijn en dat vraagt niet alleen iets van nieuwkomers (‘Wij zijn hier omdat jullie daar waren.’) maar ook dat wij ‘die zogenoemde nieuwkomers bij onze gevestigde samenleving betrekken. De mensen met die moeilijke achternamen. Al was het maar uit eigenbelang. Om geen vreemdeling in je eigen tijd te worden.’  We moeten maar wennen aan die andere samenleving, aldus Van Dis en het minste wat je kunt doen is je verdiepen in de ander en je aanpassen.

De kolonie mept terug is een actueel en overtuigend betoog: de bal ligt bij de oude kolonisators. Aan het verleden kunnen ze niets veranderen, maar aan de toekomst wel. Of die boodschap aankomt bij de mensen die zich verzetten tegen nieuwkomers is de vraag. Uiteindelijk is er geen keuze.

Coen Peppelenbos

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden (op papier op 31 januari 2023)

Adriaan van Dis – De kolonie mept terug; Over witte arrogantie en voortschrijdend inzicht: een denkoefening en leesreis. Atlas Contact, Amsterdam. 96 blz. 12,99.