Het gemis, al bij leven

Waar je ook bent op de wereld, in welke omstandigheid dan ook, in eenzaamheid of in vreugdevol gezelschap, als troost is er altijd dezelfde maan. De satelliet die ons verbindt. Dezelfde maan van dichter, schrijver Dorien Dijkhuis heeft niets maan- dan wel navelstaarderigs over zich. Een sterk associatieve vertelling, goed uitgebeend. Een wereldwijde tendens vooral onder relatief jonge schrijfsters zoals Valerie Luiselli, Kat Kaufmann, Jenny Offill, maar evengoed zou je daar een deel van het gloedvolle werk van Marek Šindelka of zelfs de vijf delen Meerman van Chrétien Breukers toe kunnen rekenen. Genoeg vergelijkingsmateriaal, niet van belang.

De hoofdpersoon in Dezelfde maan, laten we haar voor het gemak Dorien noemen, heeft zich teruggetrokken op een eiland. Heel goed, een afgeschermde omgeving, bij voorkeur met een boot te bevaren. De mens, de schrijver vooral, ook een eiland, beïnvloed door het omringende water. Water gemaakt van woorden van andere schrijvers. Dijkhuis hengelt ze met soepel gemak binnen, plaatst aforismen, stellingen van denkers in haar tekst zonder dat het boek gaat zweten van kennis. Hulde! Het eiland wordt een thuisland waar het gemakkelijk filosoferen is over een dilemma. De schrijfster gebruikt daarvoor een mantra: vertel me eens iets wat ik nog niet weet. Altijd fijn wanneer je een zin in een tekst kunt kantelen. De ene keer in de betekenis van entertainment. Kom verras me eens. De andere keer bijvoorbeeld in de betekenis van reeds lang opgedane kennis. Ja, dat weet ik óók wel. En daartussen nog een paar nuances.

Er is een afwezige minnaar. Dorien vraagt zich in retrospectief af hoe goed ze hem eigenlijk kent. Ze herleeft hun samenzijn, de eerste ‘scene’, mooi, poëtisch. Hij loopt een café binnen en toont een sporttas vol afgekeurde boeken aan een collega die niet bijster in boeken geïnteresseerd lijkt. Strijklicht, de liefkozing van de tas. Dichter Dijkhuis heeft een beeld. Dorien daarentegen creëert met het retrospectief een draaikolk waaruit het moeilijk ontsnappen is.

Misschien had ik toen al een vermoeden moeten hebben. Misschien had ik toen al kunnen weten dat je meer wist van het donker dan je wilde toegeven. Aan mij. Aan jezelf.

De ‘weetjes’ zijn interessant, hilarisch, soms anekdotisch, ontnuchterend, de citaten passend. Tegenpolen vaak. Ze houden de lezer juist bij de tekst. Zo haalt Dijkhuis de filosoof Adam Phillips aan, die poneert dat we naast het leven dat we leiden nog een parallel leven hebben dat we alleen in gedachten hebben geleefd. De schrijver is denkelijk iemand die alle levens wil leven, daarom zoveel mogelijk deuren opent, daarom überhaupt schrijft. Dorien kijkt af en toe met een telescoop naar de hemel, maar ook naar mensen in een strandpaviljoen.

Een vriend belt. Hij vraagt of ik het doe tegen de eenzaamheid. Maar dat is het niet. Niet alleen.[…]
Ik kijk naar het leven dat evengoed het mijne had kunnen zijn. Als het anders was gelopen. Als ik andere keuzes had gemaakt.

Een fijne twist die andere mogelijkheden openlaat. ‘Maar dat is het niet.’ ‘Niet alleen.’ En dan komt de cicade – het insect is ook een running gag, in alle verschillende stadia – uit de grond. Dorien had zich voorgenomen om nooit kinderen te willen. Ze was van plan om schrijver te worden. Naar haar idee gaan die twee niet samen. Gelukkig nuanceert ze zelf met Alice Munro en Maya Angelou. Nog een voorbeeldje uit Bauers interviewpraktijk. De Canadese dichter en romancier Anne Michaels heeft een heel roedel kinderen. Het deel van haar hersenen dat altijd bezig is met het wel en wee van de kids, is gedurende de nacht rustig bezig met tekst. Michaels houdt niet van compromissen in haar werk en knipt de dag in tweeën. ‘Ik ben heel precies met wat ik schrijf. Je stopt immers gedachten in het hoofd van iemand anders. De wijze waarop we taal gebruiken, kan ons denken verbeteren. Niet uitwissen, maar zachtjes wegwassen.’ Het werk van Michaels is in vijfenveertig talen uitgebracht.

Dorien, en dat is haar kracht, weet dat niet kiezen ook een keuze is. Wellicht is de komst naar het eiland een vlucht. Verbergt ze zich voor de keuze, voor de alsmaar harder tikkende biologische klok. De man, de minnaar die geen duidelijk standpunt inneemt, daarmee de last alleen vergroot. De toevlucht tot een laatste redmiddel: ivf. Dijkhuis ontleed de twijfel adequaat. De twijfel die evengoed de basis is voor het creatieve proces. De paradox van de vrouw, de levenslijn van de mensheid. Pijnlijk hoe ze vanaf jongs af aan gevangen zit in de tweestrijd.

Het was onmogelijk mezelf als moeder voor te stellen. Het was onmogelijk me voor te stellen nooit moeder te zullen zijn.

Een sterke monoloog interieur, apart om dit boek net na de nieuwe Marijke Schermer te lezen. Er is een zekere verwantschap. Geestig is dat het voortdurend malen van het brein wordt onderbroken door het noteren van een opmerking van een vriendin. Het personage Dorien die ook wel weet dat ze aan het ‘malen’ is, op een onderhoudende, genuanceerde manier, dat wel.

Laat die geest nou eens met rust. Je zit al teveel in je hoofd.

Dezelfde maan is een eenheid, ondanks het ogenschijnlijk fragmentarische karakter. Literatuur tot de essentie teruggebracht. Met her en der een ontkrachting, een illustratie in taal. Struisvogels steken hun kop helemaal niet in het zand bij problemen. Ze spurten gewoon weg, met zeventig kilometer per uur. Ze draaien in de ondiepe kuil in het zand alleen de eieren om. In zekere zin is dit boek een aha-erlebnis. Wellicht net iets te lang, maar het wordt nergens een trucje, de vorm neemt de inhoud niet over. Vlak voor het einde weeft Penelope aan haar kleed, wachtend op de terugkeer van Odysseus uit de Trojaanse oorlog. Dat was een mooi einde geweest.

De laatste draad afhechten is een punt achter haar oude leven zetten.

Doek
Boek
Wat scheelt het?

Liefdesverdriet, verlangen, wachten, ja waarop. Het gemis aan het leven. Al tijdens het leven. Een quote van de IJslander Jón Kalman Stefánsson cadeau: ‘Wij zoeken de pijn soms op. In het gemis. En we gaan de wonden in. Zenuwen worden gesloopt of knappen, we worden eeuwig geplaagd door een vorm van ontevredenheid, een onbevredigd verlangen.’

Guus Bauer

Dorien Dijkhuis – Dezelfde maan. Van Oorschot, Amsterdam. 128 blz. € 20.