Een Japanse keuken om in te blijven

Als je eens kennis wilt maken met de Japanse literatuur, is Kitchen van Banana Yoshimoto een mooie keuze. Het boek is al in 1988 uitgegeven en vervolgens ook wereldwijd verkocht, maar kennelijk is het in Nederland nooit helemaal aangeslagen. Er is nu een prachtige nieuwe vertaling door Maarten Liebregts. ‘Van alle plekken van de wereld houd ik denk ik het meest van de keuken,’ is de openingszin. Zelfs als je geen enkele aantrekkingskracht tot de keuken voelt, word je vanaf de eerste bladzijde onherroepelijk meegetrokken in het verhaal van Mikage, die het liefst in keukens slaapt en daar tot rust komt. Je voelt het verdriet, de eenzaamheid en de kracht om te overleven tussen de regels door. Het is zo’n boek waar je niet uit wilt vertrekken. Naast Kitchen is ook de novelle Moonlight shadow in de bundel opgenomen, dat al net zo’n betoverende gelaagdheid bevat.

In Kitchen heeft Mikage net haar grootmoeder verloren bij wie ze woonde. Nu heeft ze geen familie meer en trekt in bij een jonge vriend van haar grootmoeder, die ze kende via de bloemenwinkel, Yūichi, en zijn transgender moeder Eriko, die in een nachtclub werkt. Mikage slaapt op de bank en kookt allerlei maaltijden voor hen. Koken is haar grote passie. Als halverwege het verhaal ook Eriko wegvalt, zakken Yūichi en Mikage weg in grote somberheid en weten ze niet helemaal hoe ze zich tot elkaar moeten verhouden.

De noot van de vertaler, die voor in het boek is opgenomen, is interessant. Zo heeft de vertaler zijn redenen om de titel niet in het Nederlands te vertalen: ook in de Japanse versie was deze al in het Engels. Vertalen is een kunst apart, zeker als je bedenkt dat iedere taal zijn eigen, unieke mogelijkheden heeft om iets uit te drukken:

Een noemenswaardig aspect van de Japanse taal en cultuur is het subtiele verschil tussen mannen- en vrouwentaal. Eriko spreekt duidelijk in de vrouwentaal, wat onder andere naar voren komt in het gebruik van een ander woord voor ‘ik’. Afhankelijk van hoe je je profileert kun je kiezen uit een van de vele opties. Mannen kiezen vaak voor boku, het mannelijke woord voor ‘ik’ (in Kitchen gebruikt door Yūichi), of de extra masculiene versie ore (gebruikt door Sōtarō). Dan bestaat er nog het neutrale of vrouwelijke washashi, en het extra feminieme atashi. Eriko gebruikt consequent de laatste.

Zo besef je tijdens het lezen hoeveel betekenis er bij een vertaling verloren kan gaan en hoe prettig het is als de vertaler deze ervaringen met de lezer deelt. Hierdoor sluipt er in het lezen een behoedzaamheid en besef dat er nog zoveel onuitgesproken is en precies dat besef geeft dit werk een extra gelaagdheid, omdat er ook tussen Yūichi en Mikage zoveel onuitgesproken is. Het doet iets met de verbeelding, omdat het perspectief bij Mikage ligt en je je steeds meer afvraagt of zij alles wel scherp ziet:

Ik begreep heel goed hoe Yūichi zich voelde. Ik had de indruk dat ik hem begreep. Yūichi wilde op dit moment naar een plek hier ver vandaan, nog honderd keer liever dan ik dat wilde. Hij wilde in zijn eentje naar een plek waar hij nergens over hoefde na te denken. Hij wilde van alles wegvluchten, ook van mij, en waarschijnlijk was hij voorlopig niet van plan om terug te keren. Daar twijfelde ik niet aan. Ik was ervan overtuigd.

Juist omdat ze zo stellig is en een ander meisje woest is dat Mikage zo onduidelijk is over haar relatie met Yūichi, krijg je als lezer een spiegel voorgehouden: hoe vaak handelen we niet in de stellige overtuiging dat we een ander begrijpen, terwijl we er volledig naast zittten? Je vangt een glimp op van de onpeilbare diepte die er tussen twee mensen kan bestaan en waar we dagelijks overheen kijken. Het slot van het verhaal is bijzonder aandoenlijk in de poging van Mikage nader tot Yūichi te komen.

In Moonlight Shadow gaat de auteur nog een stapje verder en laat ze niet alleen zien dat mensen elkaar nooit helemaal kunnen naderen, maar dat er ook meer is tussen hemel en aarde en dat een intens verlangen en gemis de mens ook kunnen betoveren en juist de verbinding tussen hen weer kunnen herstellen. Hoe symbolisch dat deze betovering juist plaatsvindt op een brug! Het nawoord van Yoshimoto zelf is een extraatje bij al dit moois. Zij wil met haar werk de harten van mensen binnendringen en dat is precies wat er gebeurt: ‘Als de verborgen sensitiviteit van de lezer zich bevrijdt, dan is dat voor mij voldoende en vind ik dat ik mijn taak heb volbracht,’ aldus Banana Yoshimoto.

Dietske Geerlings

Banana Yoshimoto – Kitchen. Vertaald door Maarten Liebregts. Das Mag, Amsterdam. 208 blz. € 22,50.