Tussen journalist en romancier in

Tussen de legers – Grensreportages is een selectie van journalistieke verslagen die Joseph Roth schreef voor onder andere Neue Berliner Zeitung en Frankfurter Zeitung. De verslagen zijn opgedeeld in drie delen: Reis door Heanzenland (grensgebied tussen Oostenrijk en Hongarije), Pools-Russische oorlog en Reis door Galicië. Roth bezocht deze streken als (oorlogs)correspondent, dus niet zonder risico voor eigen leven, en rapporteert over zijn tocht langs steden, dorpen en bossen, over bewegingen van manschappen en over bendeoorlogen.

In het boekwerkje van een kleine 140 pagina’s is instabiliteit van politieke grenzen een leidend thema. Roth heeft persoonlijk de gevolgen van veranderende grenzen ervaren en er veel over geschreven. Hij is geboren in de stad Brody in de regio Galicië. Galicië, ooit deel van het Oostenrijks-Hongaarse rijk, is een grensgebied tussen meerdere Oost-Europese landen en is na oorlogen en grensverschuivingen bij Oekraïne gaan horen.

Roth beweegt zich met de krantenverslagen in de tussenzone van journalistiek en romankunst. Zijn berichtgeving is niet altijd feitelijk, en de delen waarin Roth wel objectiviteit nastreeft, kunnen als de minst boeiende worden beschouwd. Het is zijn persoonlijk perspectief en duiding die de historische situaties invoelbaar maken, bijvoorbeeld zijn beschrijving van het Rode Leger, waar hij ingaat op hoe de verandering in hiërarchie, door de komst van het communisme, zichtbaar wordt.

In de loop van zo’n honderd jaar lijkt er ook veel hetzelfde te zijn gebleven. Roth stelt corruptie aan de kaak, en praktijken zoals mentale oorlogsvoering en valse berichtgeving. Hij beschrijft de stad Lemberg, het huidige Oekraïense Lviv, dat op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat en recent gebombardeerd is. Gedurende de geschiedenis maakte de stad deel uit van vier verschillende naties. Roth ziet daar de rijkdom van in: ‘Uniformiteit en natie en taal kan een kracht zijn, diversiteit in natie en taal is dat altijd.’

Terwijl Roth liefdevol de essentie van Lviv probeert vast te leggen, haar ‘atmosfeer’, observeer je de aspirant-grootmeester zichzelf bekamen. Een ander knap staaltje is Politieverslag waarin Roth vanuit zijn verbeelding een politiebericht aanvult over het tragische leven van een huiswaarts kerende emigrant.

Erg grappig zijn de passages waarin Roths droog-laconieke stem (zoals deze in het voorwoord wordt genoemd) klinkt. De jonge journalist valt van de ene situatie in de andere, zonder zijn gevoel voor humor te verliezen. Wanneer hij in een pikdonker stadje in het rond strompelt en op boom na boom botst, schrijft hij: ‘Plotseling voel ik iets zachts en voorzichtig tastend weet ik mezelf ervan te overtuigen dat ik op mijn vrouwelijk lichaam ben gestoten. Eindelijk eens iets anders. Die eeuwige bomen altijd!’

Tussen de legers is misschien geen bundeling die het grote publiek aan zal spreken, omdat de naties van toen een andere naam hebben en de oorlogen niet herinnerd worden, al helpen de landkaartjes en geschiedenisintroducties de lezer aardig op weg. De tijdloze aard van de onderwerpen en de stijl van Roth compenseren echter voldoende en de leden van het Joseph Roth Genootschap zullen in ieder geval van dit initiatief smullen.

Rosanna Del Negro

Joseph Roth – Tussen de legers<. Grensreportages. Vertaald door Els Snick en studenten van Vertalersvakschool. Geïllustreerd door Koen Broucke. Van Oorschot Amsterdam. 64 blz. € 17,50.