Onthand zonder bril

Ook uit de roman Vertel het niet aan je broer van de in 2023 overleden Israëlische schrijver Meir Shalev blijkt maar weer eens hoe belangrijk de vorm is waarin je een verhaal giet, waarin de personages met elkaar én met de lezer communiceren. Shalev is niet iemand die zijn verhalen heel erg verdicht opdient. Zo op het oog althans. Hij staat bekend als een heel toegankelijk auteur. Je zou zijn romans inderdaad ‘gemakkelijk weg kunnen lezen’. Zijn zinnen zijn duidelijk, strak, to the point. Maar Shalev gebruikt juist die eenvoud om verschillende onderlagen door de tekst heen te laten kringelen. Waar rook is, is vuur, zeggen ze weleens.

Ithamar is een Amerikaanse schrijver die eens in de zoveel tijd naar zijn geboorteland Israël komt om met zijn broer Boaz onder het genot van een stevige vijgenborrel het leven in het algemeen te bespreken, te begieten. In dergelijke fijne ‘broersnachten’ vertellen ze elkaar wetenswaardigheden, halen ze herinneringen op aan het gezinsleven met hun ouders, praten ze over vrouwen in het algemeen. Gewoon een nacht zuipen, aldus Maja de vrouw van Boaz. Maar het is duidelijk meer dan dat. Het is een soort ‘klaren’ van de relatie. Ithamar die een paar keer zijn zwakte toont, vandaar een grote box met tissues, en Boaz die een paar keer in woede uitbarst. Maar soms verrassen ze elkaar met een onverwachte kijk op de zaken.

Twee broers die elkaar na zijn, maar evengoed nogal verschillen. Voer voor interessante dialogen, voor kleine explosies wanneer de drank eenmaal de overhand neemt. Boaz, de ijzervreter, een gewezen hoofdmachinist in een duikboot, heeft een vastomlijnd wereld- en vrouwbeeld en daarnaast een scherp onderscheidingsvermogen, een oog en oor voor detail. (Hetgeen Shalev mondjesmaat fijn irritant inzet. Boaz die steeds maar naar lekken en defecten in het verhaal van Ita probeert te bespeuren.) Ithamar, kortweg Ita, is een verstokte vrijgezel. Als schrijver slaat hij beelden op, voegt ze samen, gebruikt ze later in andere verbanden. Dat levert tussendoor haarfijne analyses op van menselijk gedrag.

Ita is het lievelingetje van zijn moeder zaliger, de beau van de familie, iemand die zo knap is dat vrouwen bij bosjes voor hem in zwijm vallen. Gelukkig heeft hij een makke. Hij is heel erg bijziend. Zonder zijn bril is hij onthand.

En juist dat gegeven speelt een cruciale rol in Vertel het niet aan je broer. De titel die verwijst naar het welgemeende advies van de vrouw van Boaz. Ditmaal negeert Ita de raad van Maja en verhaalt over een bijzondere vluchtige ontmoeting van pakweg twintig jaar geleden. Net zo goed als dat hij de vrouw waarvoor hij Israël verliet niet kan vergeten, kan hij maar niet uit over wat hem op een familiereis twee decennia eerder is gebeurd. Hij is destijds opgepikt en meegevoerd door een vrouw die ook weleens een nacht door wilde brengen met een ‘echt knappe kop’. Omdat hij niet direct wist wat hij er mee aan moest, ging hij ‘onder pseudoniem’ met haar mee. Shalev creëert daardoor een schaduwpersonage van Ita, dat weer af en toe mooi door Boaz op zijn plaats gezet kan worden. Boaz die van jongs af aan maar om moest zien te gaan met de favorietenrol van zijn broer, in de familie, in de buitenwereld.

Shalev voert het bijzondere verhaal over de ontmoeting van Ita in partjes op, lardeert het met commentaar van de broers, brengt eigenlijk de beide ouders ook als gesprekspartners in. De roman is geestig, op het pijnlijke af, bijvoorbeeld wanneer Ita vertelt hoe hij als boodschapper fungeerde tussen zijn boven wonende vader en zijn moeder die de benedenverdieping van het ouderlijke huis bestierde. Soms weet de lezer meer dan Boaz. Op een ingenieuze manier word je daardoor meegesleurd in hun gesprek.

De liefdesnacht zelf is heel beeldend, heel sensueel beschreven, de lust, de gulzigheid, die plaatsmaakt voor walging, toch weer voor lust. Een dilemma dat subtiel wordt gebracht. Shalev tilt geregeld een tipje van de sluiers op, maakt langzaam duidelijk wat er werkelijk heeft gespeeld. Waarom is Ita eigenlijk meegevoerd? Een heuse liefdestwist. Een hoofdrol voor een bril, voor de bijziende ogen. Vertel het niet aan je broer is een uiterst levendig statement over liefde, over relaties welke dan ook, over het mens zijn.

Guus Bauer

Meir Shalev – Vertel het niet aan je broer. Vertaald door Ruben Verhasselt. Ambo|Anthos, Amsterdam. 256 blz. € 23,99.

Lees ook de recensie van Marjon Nooij.