Een slecht geheugen en rijke herinneringen

In Het kortste stukje van de Sonnenallee neemt Thomas Brussig ons mee in het leven van een aantal bewoners van Sonnenallee in de DDR-tijd. De vier kilometer lange straat bevindt zich voor het grootste deel in West-Berlijn, maar de laatste zestig meter is bij de verdeling in Potsdam aan de DDR ten deel gevallen. Tiener Micha Kuppisch en zijn vrienden wonen in dat korte stukje vanwaar ze vrij uitzicht op de Todesstreifen hebben, het braakliggend stuk land dat Oost-Berlijn van de muur scheidt. Micha houdt zich, zoals dat bij een tiener hoort, vooral bezig met liefdesperikelen en dan vooral met een gedroomde romance met Miriam, het mooiste meisje van de straat en de wijde omtrek. Het bescheiden plot draait om een liefdesbrief die aan hem is gericht en waarvan hij denkt dat deze afkomstig is van Mirian, maar die, voor hij hem heeft kunnen lezen, wegwaait de Todesstreifen in. In het boek doet Micha omslachtige pogingen om ófwel de brief via ingenieuze plannen uit de zone op te vissen, ófwel op andere manieren goede sier bij Miriam te maken.

Het kortste stukje van de Sonnenallee werd al in 1999 in Duitsland uitgegeven en was daar meteen een grote hit. De Nederlandse vertaling stamt uit 2001, maar doordat Jonathan Franzen recent dit boek zijn oké-stempel heeft gegeven is het ook in het Engels vertaald en in het Nederlands opnieuw uitgegeven.

De logica van het leven in de DDR blijft ook na zoveel jaar fascinerend. Bijvoorbeeld wanneer één van de vrienden van Micha bij een grensovergang stennis tegen de laagste bediende begint te schoppen tot er een hogere rang bijkomt. De laagste in rang heeft per definitie ongelijk en dus kan Micha’s vriend ongestoord de grens passeren met niet kloppende papieren. Brussig vertelt het leven in Oost-Berlijn hoofdzakelijk vanuit het tienerperspectief. Dat maakt dat de meeste verhalen vooral erg grappig zijn, doordat de jongeren ondanks de druk van de surveillancestaat toch ook vooral proberen een zo normaal mogelijke jeugd te beleven met muziek, motoren en meisjes. De oudere generatie ervaart het dagelijks leven als veel bedreigender. De vader van Micha ziet in iedereen een Stasi-informant en zijn moeder doet er alles aan om bij die mogelijke informanten in het goede bakje te vallen. Zo neemt ze een abonnement op Neues Deutschland, de spreekbuis van de socialistische partij, en laat die dan zo lang mogelijk uit de brievenbus steken zodat iedereen kan zien dat zij de juiste krant lezen.

Brussig heeft gekozen voor een mozaïekvertelling en dat maakt dat alle smakelijke DDR-anekdotes mooi tot hun recht komen. De plot is evenwel flinterdun en het verhaal schiet alle kanten op. Het komt de geloofwaardigheid niet ten goede, maar sluit wél goed aan bij de magische denkwereld van Micha. In de slotscène wordt dat extra dik aangezet met een cameo van Gorbatsjov die de regen stopt en een baby ter wereld brengt. De schrijver lijkt ons mee te willen geven dat het zinloos is om in wrok achterom te kijken en dat we maar beter kunnen lachen en dat lukt uitstekend met dit boek. Zoals de slotzin luidt, Gelukkige mensen hebben een slecht geheugen en rijke herinneringen.

Thomas Kruithof

Thomas Brussig – Het kortste stukje van de Sonnenallee. Vertaald door Wil Boesten. Cossee, Amsterdam. 200 blz. € 22,99,