Grootmoederkind

In Kindertrein uit Boedapest volgt Emy Koopman het spoor van haar grootmoeder die als kind na de Eerste Wereldoorlog naar Amsterdam kwam. Ze kwam niet alleen, maar met duizenden andere Hongaarse kinderen die bleek en ondervoed waren. Hun families lieten hen gaan om aan te sterken. Zomaar je kind op de trein zetten naar een land dat je niet kent en zonder te weten bij wie je zoon of dochter terechtkomt, het zal een uitermate lastige keuze zijn. Of misschien niet, omdat je weet dat thuisblijven de kinderen nog zwakker zal maken.

Laten we hier beginnen, op het Ooststation van Boedapest, Keleti pályaudvar, zondagmiddag 8 februari 1920. In de naar roet en sigaretten stinkende wachtkamers kwettert een horde van zeshonderd kinderen, opgedeeld in groepen, opgesteld in rijtjes, trappelend, frunnikend. Ze dragen hoedjes, mutsen of petten, en rugzakken soms bijna zo groot als zijzelf. (…) Dat dit een heugelijke dag is, zeggen de volwassenen op zangerige toon, omdat er nu een einde zal komen aan de honger. (Toch in elk geval voor een paar maanden, denken ze erbij.)

Mariska Muskovics werd op de trein gezet, haar kleindochter Emy Koopman neemt honderd jaar later zelf de trein, van Amsterdam naar Boedapest. Het traject is niet veranderd. Ze stelt zich voor dat ze haar grootmoeder Mariska mee terugneemt, als kind, als grootmoederkind: een imaginaire medereiziger tegen wie ze af en toe praat. Mariska keerde namelijk niet terug begin vorige eeuw, maar bleef bij haar gastgezin hangen en trouwde met een van de kinderen. Zo werd het aansterken uiteindelijk emigreren.

Hoewel de novelle slechts 88 bladzijden telt, wordt het gegeven vanuit verschillende kanten belicht. Ten eerste is er het gereconstrueerde verhaal van grootmoeder Mariska, daarnaast de terugreis van Emy die vervolgens in Boedapest op zoek gaat naar de familie van haar grootmoeder en daardoorheen een paar hoofdstukjes met dagboekaantekeningen in verschillende cursieven, die ook het verhaal van Mariska vertellen. Zijn het de stemmen van de kinderen in haar pleeggezin, van haar klasgenoten die opschrijven wat ze gehoord hebben? Het versterkt in ieder geval het ontheemde gevoel van het meisje in haar nieuwe habitat.

Het lukt Emy Koopman goed om er geen intens tragische verhaal van de maken, maar juist te laten zien wat de gevolgen zijn van zo’n besluit om op een kindertrein gezet te worden. Ook haar eigen zoektocht wordt mooi beschreven en leidt de lezer uiteindelijk naar een boeiend slot. Kindertrein uit Boedapest is een kunstig vervlochten en waardevol documentaireverhaal in de fraai ogende reeks Spoorslag.

Arjen van Meijgaard

Emy Koopman – Kindertrein uit Boedapest, een treinreis. Ambo|Anthos, Amsterdam. 88 blz. € 12,99.