Terug naar de verloren tijd met een hart van mosterd

De Duitse Anika Franke is maker en docent aan verschillende kunstacademies in Nederland. Zij publiceerde onlangs Ein Herz aus Senf (een hart van mosterd), een opvallende graphic novel, die niet geheel in het Duits is uitgegeven. Dat wil zeggen: het omslag is deels Duits, deels Nederlands, de tekeningen zijn uiteraard in universele ‘beeldtaal’, de bijbehorende tekst is Duits. De ik uit het verhaal kreeg als kind ‘Kinderwurst’ op haar brood en haar moeder spoot dan met mosterd uit de tube een hart of een smiley op de worst. Klasgenoten vonden het stinken. De uitspraak ‘Er is mosterd die stinkt, het is niet alles goud wat er blinkt’, zoals op de achterflap staat, is absoluut van toepassing op dit ongewone kunstwerk: het is een terugblik zonder enig oordeel op de kindertijd van de ik, waarbij verschillende herinneringen bij de lezer nogal kunnen schuren, hier en daar een beetje stinken.

De vormgeving is nogal onconventioneel. De meeste tekeningen lijken op die van een kind dat van alles in beeld probeert weer te geven: gebrekkige, schetsmatige tekeningen in aquarelachtige kleuren en van heel afwisselende omvang laten alledaagse gebeurtenissen of voorwerpen zien. Daaromheen staat slordig in verschillende typen letters de tekst, waarbij regelmatig woorden of hele zinnen zijn doorgestreept. Het is een beetje zoals een kind een dagboek zou schrijven: impulsief, associatief, zonder oog te hebben voor grote lijnen, geheel meegenomen in ‘het moment’. Tussen deze typische kindertekeningen bevinden zich ook talloze afbeeldingen die het kinderlijke overstijgen. Hier en daar zit er een foto tussen, meer een ‘kiekje’ zoals je ze ook in een rommelig familiealbum tegenkomt, scheef tussen de tekeningen geplakt.

Deze vormgeving roept regelmatig een lach op, zoals je ook als kinderen onder elkaar kunt lachen om de half mislukte tekening van een ander. Tegelijkertijd voel je de ernst van het kind dat onschuldig en openhartig haar familiegeschiedenis uit de doeken doet. Soms wordt er speelgoed beschreven met informatie die er totaal niet toe doet, maar wel geestig is: ‘Ich hatte einem Spielzeug Dinosaurier der geräusche machen konnte. Wenn die Batterien fast alle waren, hat der sich angehört wie Oma Adelheid mit wasser in den Lungen.’

Het verhaal laat zien hoe families zijn, met alle mooie en lelijke eigenschappen: een oma die tot het meubilair lijkt te horen, een vader met een veel te lange kin die ooit in elkaar geslagen is en toen een kaakoperatie moest ondergaan, waardoor hij er ineens heel anders uitziet. Je krijgt te lezen hoe het meisje in een café tussen allemaal mannen in zit die allemaal opmerkingen maken over mooie vrouwenborsten en lippenstift.

De onschuld blijkt uit alles wat ze zonder enige schaamte opschrijft: ‘Beim pinkeln konnte ich manchmal die Penisse von den Männern sehen. Beim abtropfen. Ich musste da immer hingucken.’ Soms zit ze onder de tafel en wordt ze door de mannen gevoerd en toegesproken als een hond. Ze schrijft over een uitbarsting van luizen in het gezin, over het bijzondere gevoel dat ze krijgt als ze van de stang van de schommel afglijdt, hetzelfde gevoel dat ze kan krijgen met de voetjes van haar barbiepop.

Gaandeweg verdwijnen de zorgeloze jaren. Haar vader gaat ergens anders wonen en haar moeder moet steeds vroeger opstaan. De briefjes die dan op de tafel liggen als ze wakker worden, blijken al in een voorraadje in de keukenla te liggen. Haar vader, die inmiddels een nieuwe vrouw heeft, komt haar af en toe nog halen in het weekend. Uiteindelijk vindt haar moeder ook een geschikte man. Jarenlang heeft hij in de bouw gewerkt. Daarna krijgt hij alvleesklierkanker.

Net als het dagboek van een kind heeft het verhaal kop nog staart. Weliswaar is het achteraf verteld, maar het voelt alsof je meekijkt over de schouder van het schrijvende en tekenende kind en meegaat in alles wat er net op dat moment door haar hoofd gaat. Voor even voel je je ook zelf weer kind, met toch ook dat knijpende gevoel in de buik dat het toen toch heel anders voelde dan nu als je erop terugkijkt.

Dietske Geerlings

Anika Franke – Ein Herz aus Senf. AFdH Uitgevers, Enschede. 64 blz. € 19,50.