Een aaneenschakeling van plotselinge gebeurtenissen

‘AI-editie’ staat er op een voorgedrukte sticker op het voorplat van Het Bommel-verschiet van Marten Toonder. Het is een vierde boekje in een reeks die moet aantonen hoe ‘visionair’ Toonder wel niet is. Eerder verscheen De Hopsa’s in een ‘Klimaateditie’, De Unistand in een ‘Brexit-editie’ en De Maanblaffers in de ‘Nepnieuwseditie’. Het grootste nadeel van deze serie is het formaat van de boekjes op pocketformaat waardoor de strook tekeningen uiterst miniem wordt afgebeeld. Voor een stripliefhebber nogal tegenvallend.

Inhoudelijk valt het avontuur van heer Bommel en zijn goede vriend Tom Poes ook nogal tegen. De hoofdlijn van het verhaal is dat er op een afgelegen plek een aantal professoren bezig zijn met het scheppen van een stad van de toekomst, Het Verschiet, maar dat de leiding is overgenomen door de machines en robots. We zien dus de strijd om de macht tussen mens (nou ja, op zijn antropomorfische Bommeliaanse wijze dan) en machine. De strip verscheen tussen 1984 en 1985 in NRC Handelsblad maar was ook toen al in de sciencefictionhoek niet heel erg visionair te noemen.

Het taalgebruik is voor de Bommel-liefhebber, waartoe ik mijzelf niet reken, weer om te smullen met veel neologismen en de standaarduitdrukkingen (‘een eenvoudige doch voedzame maaltijd’, ‘Kun je geen list verzinnen, jonge vriend?) waar elk Bommel-verhaal aan moet voldoen. Deze keer zijn de vele toevalligheden wel erg storend. Continu gaan deuren toevallig open of dicht, komen er valluiken in beeld of grijpers van boven, verschijnen personages bij toverslag op het toneel. Het is een aaneenschakeling van plotselinge gebeurtenissen, die even plotseling ten goede keren, zodat uiteindelijk iedereen weer veilig thuiskomt. Al ziet Tom Poes het bij het slotdiner de toekomst toch somber in:

‘Hm’, zei Tom Poes, ‘dat is maar tijdelijk, heer Ollie. De toekomst blijft; met denkende machines en veel cement. Maar zonder bomen, zonder heren en zonder werk.’

De reeks visionaire heruitgaven van Bommel worden voorzien van actuele voorwoorden. Deze keer viel Ronald Giphart de eer te beurt en hij heeft ChatGPT ingeschakeld om deze AI-editie in te leiden. Dat wordt nog een dingetje de komende tijd in de literatuur, want ook A.H.J. Dautzenberg beweerde dat zijn nieuwste roman De vijf dankzij AI tot stand is gekomen.

Wat ook opvalt in dit Bommel-avontuur is het oubollige, achterhaalde karakter van de personages, waarbij de hoeveelheid vrouwen op de vingers van één hand zijn te tellen. Sterker nog: je hebt slechts twee vingers nodig. We komen een secretaresse juffrouw Nopper tegen die vooral bezig is om een telefoonverbinding tot stand te brengen en helemaal op de laatste bladzijde juffrouw Doddel die mag mee-eten. Wel een beetje povertjes tegenover een stuk of twintig mannelijke personages. Zo visionair was die Toonder nou ook weer niet.

Coen Peppelenbos

Marten Toonder – Het Bommel-verschiet. Met een voorwoord van Ronald Giphart in samenwerking met ChatGPT. De Bezige Bij, Amsterdam. 96 blz. € 15,-.