Een tijdloos eiland in de chaos

Meer dan een angstaanjagende toekomstroman is Lied van de profeet, waarmee Paul Lynch afgelopen jaar de Booker Prize won, het tijdloze verhaal van een moeder die in oorlogstijd haar gezin bij elkaar probeert te houden.

Veelzeggend hierin zijn de twee profetische motto’s, een uit Prediker, waarin staat dat alles zal zijn, zoals het geweest is, en een van Bertolt Brecht met de vraag of er in duistere tijden ook gezongen zal worden, met als antwoord dat er in duistere tijden gezongen zal worden over duistere tijden. Beide motto’s zetten de toon en benadrukken het tijdloze van dit lied van de profeet.

Het verhaal gaat over de Ierse Eilish Stack uit Dublin, wetenschapper en moeder van vier kinderen. Op een dag wordt haar man, vicevoorzitter van de Onderwijsbond, opgepakt, zonder dat duidelijk is waarom en zonder dat Eilish hem kan verdedigen. Er is een noodtoestand afgeroepen, waardoor de overheid ongestraft buiten alle wetten mensen mag oppakken, zonder eerlijk proces. Eilish doet er alles aan om Larry terug te krijgen, maar ze is daarin machteloos. Hoezeer ze haar gezin ook bij elkaar probeert te houden, door alles zoveel mogelijk in hetzelfde ritme door te laten gaan – opstaan, verschonen, eten, school, sport, slapen – valt het stukje bij beetje uit elkaar. Haar oudste zoon Mark sluit zich aan bij de rebellen, haar dochter Molly krijgt paniekaanvallen en eet steeds minder, haar zoon Bailey wordt met de dag brutaler en sluit zich meer en meer van haar af. Ondertussen spiegelt de jongste zoon Ben, nog maar een baby, de machteloosheid van allemaal, net als de vader van Eilish, die wat verderop woont en steeds vergeetachtiger wordt.

Het boek is absoluut spannend, hoe ongeloofwaardig de situatie ook is: in een mum van tijd lijkt iedereen zich aan te passen aan de tirannieke overheid en lijkt Eilish eenzaam in haar strijd om Larry terug te vinden. Alles om haar heen brokkelt af: de elektriciteit valt regelmatig uit, toch blijven telefoons het veelal doen, uit de kraan komt een bruinig straaltje, winkels raken leeg, straten worden gebombardeerd. Het zijn echter niet zozeer deze spannende gebeurtenissen die onder de huid kruipen. Voor wie niet van dystopieën houdt, is het boek nog steeds indrukwekkend. De kracht van Lynch zit namelijk in hoe hij tussen de simpele gebeurtenissen door steeds de binnenwereld van Eilish beschrijft, waarin hij vertraagt. In die binnenwereld heerst de tijdloosheid, waardoor het feitelijke verhaal boven zichzelf uitstijgt, universeel en op sommige momenten haast mythisch wordt. Dit vertragen doet hij met grote klasse, zoals op het moment dat Molly constateert dat het water bruin is:

Met het lepeltje vangt ze wat klodders appelmoes op en in een flits ziet ze in gedachten iets diep onder de grond, een flinter van een verroeste pijp die is losgeschoten in de hoofdleiding en wordt meegevoerd door het water, dat vervuild raakt met roest en lood, het water dat door de buizen stroomt en donker in de huizen van bewoners terechtkomt, in bedrijven en scholen, dat uit de kraan in ketels, glazen en kopjes klettert, dat door monden gaat, het lood dat door het maag-darmkanaal wordt opgenomen, dat in weefsel en botten wordt opgeslagen, de aorta en de lever, de bijnieren en de schildklier, het vergif dat ongezien zijn werk doet totdat het in het lab wordt aangetoond in urine en bloed. Ze draait zich om en kijkt naar het water dat uit de kraan stroomt en zegt: laat het gewoon even goed doorlopen.

De eenvoudige nuchterheid waarmee ze haar kinderen geruststelt en door de chaos loodst, contrasteert met de apocalyps die zich in haar binnenwereld ontvouwt.

Het verhaal heeft daarnaast een adembenemende snelheid, doordat alle dialogen in het verhaal zijn ingebed. Daar moet je even aan wennen, omdat je soms niet meteen ziet wie er aan het woord is. Vraag en antwoord struikelen over elkaar tussen de gebeurtenissen door. Deze techniek past feilloos bij de steeds groter wordende chaos waarin Eilish en haar kinderen zich bevinden. Tegelijkertijd schildert Lynch aandoenlijke portretten van de vier kinderen die zich ieder op hun eigen manier ontwikkelen en de eigenwijze vader van Eilish.

Het is alsof de lezer zich op een tijdloos eiland bevindt in het hoofd van Eilish. In haar woedt onophoudelijk een haast natuurkundige kracht, een soort ijzersterke magneet van de liefde die haar kinderen omringt en in veiligheid probeert te houden. In haar hoofd blijft ze met Larry praten, brengt hem op de hoogte van wat er allemaal gebeurt, overlegt hoe ze problemen moet aanpakken, hoe ze haar kinderen tegelijkertijd moet vasthouden én loslaten. Dat eenzame eiland verplaatst zich door het chaotische Dublin. Naarmate het verhaal vordert, rijt de buitenwereld al haar hoop en goede moed aan flarden.

En dan ervaart de lezer de kracht van beide motto’s: het zal nergens ooit anders zijn dan zoals het is en geweest is. Overal ter wereld leven mensen hun eigen leven met hun geliefden om zich heen. Je kunt niet het leven van een ander leiden, elk mens bevindt zich op zijn eigen eenzame eiland en moet ondergaan wat op zijn pad komt. Dat besef dringt steeds dieper door in de lezer, die net zo vertwijfeld en wanhopig als Eilish op een onzeker einde afstevent, en dat maakt dit boek hartverscheurend.

Dietske Geerlings

Paul Lynch – Lied van de profeet. Vertaald door Tjadine Stheeman en Lidwien Biekmann. Prometheus, Amsterdam. 320 blz. € 23,99.