Speelse woorden, sterke beelden

De titel van het lijvige Fotowoordelogie van dichter Sonn Franken en fotograaf Ki San is duidelijk ontsproten aan de speelse geest van Franken, aan wie een zekere voorliefde voor (soms wat gezochte) neologismen niet ontzegd kan worden. Titels van gedichten die dit illustreren zijn ‘Doodschappelijk’, ‘Gedroomverfd’, ‘Muzieksels’ en ‘Verdwijnering’, om maar een paar voorbeelden te noemen. Franken heeft patent op dit soort titels. Een eerder boek van hem heette Literaire glibberingen & poëtische trilsels.

Het gevaar is dat de potentiële lezer een stapje terug doet bij zo’n speelse titel. Het zal van binnen toch ook niet een en al olijkheid zijn, aarzelt hij. Maar een eerste voorzichtig bladeren kan al overtuigen. De krachtige foto’s van Ki Tan springen meteen van de pagina’s en zoeken contact met de meestal tamelijk kernachtige gedichten van Franken. Het is moeilijk te bedenken wat er eerst was, de tekst of het beeld. De suggestie van een min of meer natuurlijke symbiose dringt zich op. Je zou kunnen vrezen dat de teksten de beelden betekenis geven, daarbij andere betekenissen bij voorbaat uitsluitend. Maar dat is gelukkig niet het geval. De foto van een vrouw die bezig is boom te worden, opent vanzelfsprekend een perspectief op de mythe van Apollo en Daphne en daarmee op onbeheersbare verliefdheid en lust (en de angst daarvoor!).

Het bijbehorende gedicht wijst eerder naar het verloop van de seizoenen:

Vergetelwoordend

Fluisterwoorden in het ijle
als afscheid van de zomer
dwarrelen in het najaarslicht
ontdaan van alle warmte.

Druiprottend vergeelde kleuren
knisperen in eeuwige wende
op weg naar onontkoombare
stappen in ’n reeds vergeten leven.

Tot de zon weer lacht.

Natuurlijk tonen de angst en de pijn op het gezicht van Daphne haar emoties bij de brute aanval van Apollo. En misschien ook wel bij de onontkoombare metamorfose. Maar het is hier het gedicht dat uitnodigt om de foto een tweede keer te bestuderen. Want inderdaad, de boom in deze metamorfose is geen laurier (zoals de mythe verlangt), maar een exemplaar dat kennelijk zijn blad verliest in het najaar. Het geeft de foto een andere betekenis, maar ook de mythe een nieuwe lading. De suggestie dat de metamorfose slechts tijdelijk is en dat er ongetwijfeld betere tijden komen voor de belaagde Daphne. Dat is op zijn minst hoopvol.

Een ander gedicht, bij een foto van een zichzelf omarmend model, met op haar rug twee andere afbeeldingen van zichzelf geprojecteerd, vult het ongemak van de foto aan:

Verdoeloosde hoop

In de duisternis als spiegels grijnzen,
onherkenbare reflecties van mezelf,
dansen demonen in mijn gedachten
oogdauwend mistig de blik op een
hoopvolle morgenstond.

Donkerdroevig de nacht in de stilte
van ’n eenzaam kloppend hart,
de wurging van gevoel en borst,
in een wegebbend dorstig leven
nu omhelsd door onwenselijkheid.

De ochtendschemer van gister
bracht mij niets van hoop
slechts ontkenning van beleven
op wat mogen mij nog brengt
in de stilte van vergeten dromen.

De spiegeling van zichzelf in afwerende poses op de rug van het meisje op de foto voorspelden al niet veel goeds. De tekst gaat aan het ongemakkelijke moment voorbij door de enige hoop in de kiem te smoren. Hoewel in sommige gedichten Frankens woordspel wat kan afleiden, doen ‘verdoeloosd’, ‘oogdauwend’ en ‘donkerdroevig’ hier zeker hun werk.

De meer dan 200 foto’s van Ki Tan vormen bovendien een fraai portfolio van de fotograaf. Naast vele mooie portretfoto’s en in de studio in scène gezette beelden, zien we bijzondere natuur-, landschaps- en stadsfoto’s. En dan zijn er nog de vele intrigerende gephotoshopte  nabewerkingen, een discipline die in de fotografie niet meer weg te denken is.

Al met al is Fotowoordelogie een bijzondere verzameling gedichten en beelden die voor liefhebbers van beide genres zeer de moeite waard is. Wat ik wel mis zijn een paginanummering en een inhoudsopgave. Het terugzoeken van foto’s en teksten is dan erg lastig. De alfabetische lijst van gedichten achterin helpt niet (en is daar ook niet voor bedoeld). Ook de overdreven, haast hyperbolische zelfloftuitingen in het voorwoord (‘getalenteerd’, ‘gepassioneerd’, ‘verbluffend’, ‘uniek’, ‘betoverend’ en nog zo wat) hadden beter achterwege kunnen blijven. De taal van de gedichten is speels en mooi, de beelden zijn fraai en sterk, zeker. Maar dat kun je beter niet zelf zeggen.

Jan de Jong

Sonn Franken en Ki Tan – Fotowoordelogie. Boekenindustrie, Vlissingen. € 49,95/€ 75,00.