Daar gaat je dochter

Het behoort tot de grootste angsten van ouders; je kind te zien afglijden als drugsverslaafde. De al jong erg opstandige Eleanor raakt verslaafd tot wanhoop van Ruth, haar moeder, in de roman Geliefd en gemist van Susie Boyt. Met de geboorte van een dochtertje van Eleanor en haar eveneens verslaafde vriend Ben, wordt het leven van vooral Ruth nog complexer. De twee junks hebben namelijk de handen vol aan zichzelf.

Geliefd en gemist heeft daarmee zowat alles in zich om een loodzwaar boek te zijn, maar Susie Boyt bezit de waardevolle kwaliteit trieste, benauwende en zelfs uitzichtloze kwesties op haast lichtvoetige wijze te brengen. Het moeizame leven van Ruth, als centrale personage, kent zowaar zelfs tragikomische kanten. Dat Boyt dit voor elkaar krijgt, heeft direct te maken met haar stilistische kracht, die geregeld een glimlach of grinnik uitlokt.

Het was begin november in Oxford Street, tamelijk mild met weinig wind, en de winkels dreigden al met kerst. Ik voelde me behoorlijk oké.

Daarnaast tekent ze in trefzekere bewoordingen uiteenlopende sferen, die je weer snel duidelijk maken hoe ernstig de situatie is:

Elk perspectief, elk besef van tijd en gevoel voor verhoudingen, bestond toen niet meer. Dat reusachtige half-victoriaanse gebouw slokte me met huid en haar op in zijn vreemde stad met zijn eigen zwaartekracht, zijn eigen oververhitte wetten en wreed licht. De hemelsblauwe, koningsblauwe, marineblauwe en lila verpleegkundigen, haastige voetstappen op het lichtgekleurde linoleum, vermoeid, dapper, kwebbelend, suiker, sigaretten. Ik leefde op plastic bekertjes koffie uit de automaat en gedateerde kranten (…)

Dat de uitgemergelde en wazige Eleanor en Ben, beiden nauwelijks in staat zich te realiseren wat te doen om de dag te overleven, geen geschikte ouders zijn voor een baby of een klein kind, is meteen iedereen duidelijk. Niet in de laatste plaats oud-docent Ruth. Ze is de ideale zorgzame oma, die er echter zelf bijna aan onderdoor gaat. Aangrijpend en tragikomisch is de doopplechtigheid met een kerk vol ‘bevriende’ daklozen, andere maatschappelijke verschoppelingen, drugsgebruikers en ook nog een over-empathische pastoor.

Dat de aanstaande peetvader niet komt opdagen is geen al te grote verrassing, verslaafden komen heel vaak niet opdagen, zoals ook Eleanor het op andere momenten en ondanks heldere afspraken vaak laat afweten en Ben niet minder. Gelukkig zit er nog een andere drop-out in de kerk, zodat baby Lily alsnog gedoopt kan worden.

Het is maar één van de kleine en grote zorgen, die Ruth ervaart na de geboorte van haar kleindochter. Ze wil zich niet opdringen, maar ook niets nalaten wat het leven van de kleine kan schaden. Ze voelt zich heel erg verantwoordelijk op veel terreinen en tracht telkens preventief in te grijpen als er onraad dreigt. Geliefd en gemist is een gevoelig verhaal over vrouwelijke kracht én zelftwijfel, van menselijke kwetsbaarheid en maatschappelijke onverschilligheid.

Ruth staat er echter niet helemaal alleen voor, er zijn (vrouwelijke) collega’s en vriendinnen, maar die hebben natuurlijk ook hun eigen levens en sores. Juist daarom is de ontwikkeling van Lily tot aardige, verantwoordelijke, daarenboven wijze jonge vrouw zo’n sterk beeld in deze roman, die uiteindelijk ook verschuift naar haar perspectief. Inclusief zelftwijfel.

Dat vrouwen elkaar altijd helpen en exclusief in staat zijn tot meelevendheid en zorg is natuurlijk een misvatting en cliché, maar Boyt wil duidelijk de feministische kaart trekken. Dat blijkt al uit de eerst nog vrij terughoudende verwijzingen naar afwezige en onverantwoordelijke mannen en vaders, later meer uitgesproken naar bijvoorbeeld een begrafenis met slechts vrouwelijke dragers en het zingen van She who would valiant be in plaats van de klassieke tekst He who would valiant be. Waarmee duidelijk wordt dat Geliefd en gemist niet in de laatste plaats gelezen moet worden als een boek met een boodschap.

Oud-lerares Ruth leeft, net als Eleanor, ook in een verpauperde wijk en moet er de hoerenlopers bijna van zich af slaan. Ze waarschuwt de opgroeiende Lily al vroeg voor zulk volk. Dergelijke voorvallen vertellen zo in één moeite door iets over de enorme welvaartsverschillen en daarbij horende verloedering van Engeland. In die context passen eveneens het drugsgebruik, de haat van de vrouwen jegens hun losgeslagen ex-mannen en het grote risico dat de ene generatie vreugdeloze kanslozen de volgende baart.

Waar te beginnen aan een betere wereld? Iedereen probeert wat, ongetwijfeld met de beste bedoelingen, maar een knullig kerstdiner op een vies bankje in een afgetakeld stadsparkje met je verslaafde dochter en dito vriend, is uiteraard niets meer dan een kansloze wanhoopspoging. Het levert, samen met de andere verwikkelingen in de levens van Ruth, Eleanor en Lily, wel een meeslepende roman op.

André Keikes

Susie Boyt – Geliefd en gemist. Vertaald door Lisette Graswinckel. Van Maaskant Haun – Amsterdam. 212 blz. € 25.