Last Tango in Paris

(Revisited)

Ik zag deze film in een Amsterdams theater in het jaar 1972; ik was toen zevenentwintig.
        Men ziet een door Parijs zwalkende man, compleet verloren en los van de wereld, vanwege (zoals later zal blijken) de zelfmoord van zijn vrouw, voltrokken met een scheermes in een warm bad. In een flashback gewijd aan haar met bloemen bedekte gestalte, liggend op haar verder nutteloze bed, glorieert Brando in een rouwscène die de toeschouwer door merg en been gaat. ‘Filthy fucking pig that you are, dirty cunt; why did you do it (etc)’ kermt hij en in een steeds heftigere scheldpartij begeeft zijn stem het en wordt zijn van smart vertrokken gelaat nat van tranen, waarna zijn hoofd in radeloosheid naar voren zakt.

Na de dood van zijn vrouw is hij niemand meer, bestaat hij nog slechts uit verlies, verdriet en cynisme, een onverwerkbare psychische klem, die hij afreageert op een heel mooie, naar later blijken zal nogal masochistisch ingestelde jonge vrouw, een meisje nog, dat hij toevallig ontmoet (zoals het noodlot dat zo heimelijk kan sturen) in een te huur staand appartement, in de rue Jules Vernes, waarin zij beiden geïnteresseerd zijn. Zij raken in gesprek en rechtstreeks gefascineerd van elkaar, met als verhit gevolg een heftige copulatie op de kale vloer (een ondergrond waarvoor ook Gustave Flaubert een voorkeur had, maar dit terzijde.)
        Als het meisje de naam wil weten van haar nieuw verworven minnaar overvalt een vlaag van woede de man en verbiedt hij haar naar zijn naam te vragen (zie boven).

*

Vorige week, meer dan een halve eeuw later, zag ik deze film opnieuw in de Haarlemse Filmkoepel, hier om de hoek. Deze rolprent was met moderne middelen gerestaureerd (digitally remastered) wat betreft kleur en geluid, maar de handeling was vanzelfsprekend ongemoeid gelaten, dat zou ook niet anders kunnen. Marlon Brando is inmiddels gestorven (85, in 2011), regisseur Bernardo Bertolucci eveneens (77, in 2018) en Maria Schneider, in de film negentien jaar oud, met haar weelderige haarlokken en haar zwarte dot poezenvacht, stierf, evenals Brando, in 2011(58), aan longkanker en nog altijd verbitterd door de smerige streek die Brando en Bertolucci haar tijdens de opname van Last Tango in Paris geleverd hadden.
        Ik doel hier dus op de ‘boterscène’.

Voor niet ingewijden: Brando ligt als een roofdier op de nog kale vloer van het inmiddels betrokken appartement (door wie blijft in het ongewisse) en beveelt het meisje, hem een pakje boter te brengen.
        ‘Boter?’ vraagt ze, niet wetend wat haar te wachten staat, maar ze gehoorzaamt, gooit het pakje nonchalant neer en gaat bij Brando op de grond zitten, kennelijk nieuwsgierig naar wat hij van plan is. Brando pakt het meisje onverhoeds bij haar enkels, draait haar op haar buik, trekt haar jeans en flinterdun binnenwerk richting haar knieholten en gebruikt een klont boter om zich bij haar naar binnen te dringen. Vermoedelijk in de lichaamsopening waarvoor het gebruik van boter het meest voor de hand ligt, al valt dit voor de toeschouwer niet waar te nemen, aangezien Brando zijn broek aanhoudt, hetgeen in de zich voltrekkende scabreuze scène een wel heel onwaarschijnlijke aanblik biedt, want hij kan in de getoonde handeling zijn slachtdeel (pun intended) onmogelijk voor gaats gekregen hebben.

Het gesnik en gekreun van het meisje deert de rustig pompende verkrachter niet, sterker nog, tijdens de gesimuleerde fornicatie dwingt Brando zijn prooi, bij wijze van machtsvertoon, te herhalen wat hij haar in het oor sist, namelijk dat er een city van good children bestaat wier will must be broken en dan nog iets over freedom, dat door het meisje in gemutileerde klanken huilend wordt nagehijgd.

*

In 1972 vond ik Last Tango in Paris een meesterlijke film, niet alleen vanwege de gewaagde opzet, maar meer nog door de persoonlijkheid van beide hoofdrolspelers, waarbij Maria Schneiders fraaie lichaam keer op keer in al haar naakte begeerlijkheid werd getoond. Eigenlijk te overdadig, maar van zo’n prachtige vaginale bosschage raakt een Hollandse jongen van zevenentwintig er definitief van doordrongen dat de zogeheten ‘herenliefde’ nimmer aan hem besteed zal zijn.
        Wat een schoonheid was dat meisje!
        En wat speelde ze de onverwachte overmeestering met natuurlijke overtuiging!

Maar wat ik destijds niet wist was dat de ‘boteraanval’ van Brando, in overleg met regisseur Bernardo Bertolucci, werd toegevoegd buiten het bestaande draaiboek om, zonder deze ingreep in het script aan de jonge actrice bekend te maken.
        Haar gesnik was dus niet gespeeld en haar vernedering echt; deze scène omvatte niets minder dan een verraderlijke overrompeling, waardoor Maria (niet Brando en Bertolucci) door de schandaalpers nadien meedogenloos werd gehoond, hetgeen haar leven blijvend heeft beschadigd en haar een heroïne verslaving heeft opgeleverd, die zij overigens uiteindelijk wel heeft overwonnen.

Deze gegevens heb ik gevonden in het door Vanessa Schneider, een tien jaar jongere nicht, geschreven boek My cousin Maria Schneider, in de vorm van een lange brief, merendeels dus gesteld in de 2e persoon. Oorspronkelijk een Franse editie, naar het Engels vertaald door Molly Ringwald.

Ik citeer: ‘One morning, Bertolucci takes Brando aside and suggests a scene that isn’t in the script. The men agree that nothing should be said to tip you of – that it’s better if you are taken by surprise. Did you sense a particular atmosphere on the set that day, complicit looks between the director, actor, and the crew? Or were you too tired by that point to question anything? [Men filmde veertien uur per dag, iedere dag.] Who thought of the butter? Was it Brando, as Bertolucci claims, or Bertolucci, as Brando insists?’

*

Een verkrachte vrouw is de verleidster en de dader feitelijk het slachtoffer, dat is het bekende verhaal. Reden waarom moslimvrouwen in het Midden-Oosten gesluierd door het leven moeten gaan. De film werd in enkele landen als pornografisch verboden, waaronder Rusland, Turkije en de meeste Arabische landen, waarschijnlijk alle. Ik noem deze landen speciaal omdat via YouTube Last Tango in Paris tegenwoordig integraal te zien is, met Turkse, of naar keuze Arabische ondertiteling. De hypocrisie kent god noch gebod.

*

Tussen 1972 en 2024 is meer dan een halve eeuw verstreken, waardoor de ‘boterscène’ zich in mijn geheugen geheel zelfstandig heeft geregistreerd en niet meer verwees naar de gespeelde verkrachting. In mijn herinnering draagt Brando het meisje eerst op haar nagels te knippen (hetgeen ze gehoorzaam doet) om hem vervolgens twee beboterde vingers in zijn reet te persen, een opdracht die ze eveneens slaafs opvolgt. Brando’s gezicht vertrekt daarbij van pijn, maar daar schijnt het hem juist om te doen te zijn. Ook zonder de onverhoedse verkrachtingsscène wordt acteur Brando verteerd door het leed dat zijn echtgenote hem door haar zelfmoord heeft berokkend en wil hij die pijn zelf ook lichamelijk ondergaan. Dramatisch erg sterk, zo kwam het bij mij over.

Maar de overmeestering van Maria Schneider drong zich 52 jaar later in de filmkoepel wel degelijk aan mij op, tussen het lijden van Brando enerzijds en zijn onmachtig geile wraakzucht op zijn dode vrouw anderzijds. De psychologie van dit alles was destijds vermoedelijk te verwarrend voor mij geweest, beide scènes kon ik kennelijk niet met elkaar in verband brengen en dientengevolge herinnerde ik me er maar één, die waarin de onderdanige Jeanne (zo heet Maria in de film) onder machteloos protest twee vingers in Marlon Brando’s Amerikaanse achterste moet drukken.

*

Hoe Maria Schneiders leven een lamentabel verloop heeft genomen blijkt uit de onlangs eveneens in de Haarlemse Filmkoepel vertoonde film Maria, geregisseerd door ene Jessica Palud, met de mooie Anamaria Vertolomei in de rol van Schneider en Matt Dillon als Brando. Het is in feite de verfilming van Vanessa Schneiders boek, waaruit blijkt dat Maria Schneider na het lafhartige verraad een gestigmatiseerd bestaan heeft moeten verduren, waaraan zij, onvermoeibaar kettingrokend, geleidelijk ten onder is gegaan.
        En dat zij in de turbulente slotscène van de film Marlon Brando heeft mogen doodschieten is een schrale troost.

L.H. Wiener