‘Alle geweld uit de taal halen is onmogelijk’

De drie romans van de Argentijnse auteur Ariana Harwicz die eerder verschenen, zijn thematisch onconventioneel, radicaal en compromisloos. De personages zijn buitenbeentjes die zich niet voegen naar de maatschappelijke conventies. Dikwijls zijn ze geestelijk labiel en leven ze aan de zelfkant van de maatschappij. De sfeer is altijd duister en verontrustend. Onderwerpen zijn geweld, seks en moederschap. In haar nieuwe non-fictie boek, Het geluid van een tijdperk, blijft Harwicz even tegendraads als in haar romans. Met bevlogenheid neemt ze het culturele correcte eenheidsdenken op de korrel: de taak van de literatuur is niet om zich te conformeren maar om te storen en grenzen op te zoeken.

Bladerend door het boek valt meteen de aparte bladspiegel op: Harwicz speelt met verschillende lettergroottes, ze voegt zwart-witfoto’s en handschriften toe, ze schrijft met witte letters op een zwarte pagina. Ook schrijft ze geen klassiek essay maar eerder aparte tekstblokken met puntig geformuleerde ideeën; naar het einde toe voert ze een correspondentie met een vriend en worden de teksten langer.

Harwicz schrijft over het schrijven zelf, over fascisme en literatuur. Ze gaat in gesprek met Imre Kertész en Marguerite Duras. Maar al bij aanvang is snel duidelijk dat er een rode draad in de fragmentarische teksten zit: Harwicz mengt zich hoofdzakelijk in het hedendaagse debat rond identiteit. Al op de eerste pagina schrijft ze over ‘de intimidatiecultuur in de kunst.’ De auteur wil nadenken over haar tijd zonder de mond gesnoerd te worden door het heersende discours rond gender, racisme en inclusie. Een kunstwerk moet gewaardeerd worden op basis van intrinsieke kwaliteiten en niet op niet-artistieke criteria. Er wordt een pleidooi gehouden om de kunst opnieuw los te koppelen van de kunstenaar. De persoonlijke besognes en bijzonderheden van auteurs doen niet ter zake: de tekst staat centraal. Over de identiteitspolitiek is Harwicz dan ook erg duidelijk:

Er worden vertalers met Afrikaanse roots gezocht om schrijvers met Afrikaanse roots te vertalen, non-binairen om non-binairen te vertalen. Het op die manier reduceren van de mens tot zijn biologische of geslachtskenmerken, seksuele of genderidentiteit of huidskleur is eigen aan het fascisme. Dergelijke classificaties heeft men in de twintigste eeuw vol afgrijzen afgezworen en nu beginnen we er, met dank aan collaborateurs, opnieuw mee in de kunst. Alle geweld uit de taal halen is onmogelijk.

Harwicz vindt het dan ook vervelend dat ze door het literaire establishment ondergebracht wordt in categorieën als vrouw en latina. Ze noemt een dergelijk discours, dat op het eerste gezicht misschien voor meer inclusie lijkt te zorgen, totaliserend. Ze wijst in dit verband dan ook de lieden af die, denkend het goede na te streven, elke vorm van geweld, haat, discriminatie en belediging verbannen. De beste romans zijn altijd dwars en afwijkend geweest. Harwicz heeft in dit verband ook aandacht voor het marktdenken dat achter het ideologische denken schuilt. Ze wijst op het ‘Sally Rooney-syndroom’: om beter te verkopen en om aan de kant van het Goede te staan, word je pleitbezorger van een goede zaak, ook al moet je – en hier is Harwicz zelf ongenuanceerd – ‘daarvoor criminelen steunen […] of Jodenhaat aanwakkeren.’ Het politieke idee moet het literaire werk dienen.

Literaire klassiekers worden aangepast en herschreven vanuit de idee dat ideologie belangrijker is dan de oorspronkelijke tekst. Harwicz zal altijd weigeren haar taal aan te passen aan heersende normen:

Vanuit een morele invalshoek over personages nadenken is alsof Beethoven een noot in een sonate zou hebben geschrapt omdat die te sensueel was.

Geen enkel werk mag dan ook worden gecanceld. Harwicz is duidelijk: als een boek wegens homofobie, xenofobie, islamofobie of culturele toe-eigening wordt gecanceld, dan wordt een mechanisme in gang gezet waarin vroeg of laat ook de cancelaars zelf worden gecanceld, steeds opnieuw. En dat betekent het einde van het denken.

Het geluid van een tijdperk is een boek met een duidelijke boodschap: het dominante discours rond identiteit en ideologie is totaliserend en indoctrinerend. Het zal dan ook ongetwijfeld lezers verdelen. Aanhangers van wat gemakshalve het woke-denken wordt genoemd, zullen knarsetanden. Anderen zullen haar betoog te weinig behoedzaam vinden. Maar niemand zal kunnen ontkennen dat Ariana Harwicz een origineel en bijzonder interessant boek heeft geschreven, waarin ze de vinger aan de pols houdt en met dezelfde geestdrift en eerlijkheid als in haar romans een afwijkende mening verkondigt in een bijzonder mooie literaire taal. Het geluid van een tijdperk is bovendien door de fragmentarische aard van de teksten uitstekend geschikt om af en toe terug ter hand te nemen en voor een tweede keer te genieten.

Kris Velter

Ariana Harwicz – Het geluid van een tijdperk. Vertaald uit het Spaans door Trijne Vermunt. Vleugels, Bleiswijk. 144 blz. € 24,95.

Te koop bij de betere boekhandel of direct bij de uitgever