Wat had Joeri nu gedaan?

Je afvragen hoe het een oude studievriend na dertig jaar is vergaan, is niet ongewoon. Dat wordt anders als het om een Hongaarse vluchteling gaat die al dertig jaar dood is, nadat hij met een geweer naast zich in zijn studentenkamer werd gevonden. Chris Ceustermans brengt in Geesten van Boedapest niet alleen een papieren ode aan zijn vroegere vriend Joeri (György), maar verbindt diens politieke strijd in de laatste Koude Oorlogsjaren met het tegenwoordige Hongarije van Viktor Orbán. Wat is er sindsdien veranderd en waar gaat het nu opnieuw mis?

Er wordt in de huidige tijd veel gesproken en geschreven over de bewust tegendraadse en vaak anti-democratische houding van Viktor Orbáns Hongarije. Het zal bij Chris Ceustermans herinneringen hebben opgeroepen aan zijn studietijd in Leuven, toen hij intensief optrok met de intrigerende, maar ook raadselachtige en zwaarmoedige Hongaar Joeri. Bij schrijvers dringt een boek zich al snel op als er verschillende verhalen door elkaar gaan lopen, er paralellen aanwijsbaar worden en je bovendien een persoonlijke verbinding hebt met de ontwikkelingen.

En zo kun je er, drie decennia na dato, opeens van overtuigd raken dat zo’n boek geschreven moet worden. Ceustermans laat doorschemeren dat de corona-lockdown ook een rol speelde, want die maakte menselijk contact tussen mensen, zelfs geliefden, haast onmogelijk. Het herinnerde hem aan Joeri, die zijn grote liefde had moeten achterlaten in Hongarije. Zoiets doet wat met een mens.

Ceustermans duikt in archieven, onderzoekt de mensen met wie Joeri destijds omging, onder wie de zeer bij hem betrokken pater Muzslay van het Hongaars College in Leuven en reist naar Boedapest om familieleden te zoeken en te spreken te krijgen. Dat valt nog niet mee, al is Joeri’s, nog steeds om diens dood treurende, broer K. te traceren. Wat dit persoonlijke boek echter duidelijk extra meerwaarde geeft, is de vele informatie over Hongarije die aan het vriendenverhaal is toegevoegd.

Waar Joeri ooit groot enthousiasme ervoer voor de nog jonge Orbán, die zich inspande om een open en democratische samenleving mogelijk te maken, kunnen we nu zien wat er van de man geworden is. Hongarije is dan wel niet communistisch meer, maar de huidige premier slaat nu zelf een dubieuze, ultranationalistisch weg in, die opnieuw een vluchtelingenstroom op gang brengt. Ceustermans wil echter niet wegkijken van ook bepaald niet frisse ontwikkelingen in de rest van Europa en zijn eigen België, waar welbeschouwd ook nog maar één stem gehoord lijkt te mogen worden:

Tegelijk is de enge bandbreedte in het dominante Hongaarse discours, de gedrukte media incluis, een ongemakkelijke spiegel voor mijn eigen samenleving. Alles wat niet links-liberaal is of wat naar ‘conservatief-rechts’ ruikt, wordt in mijn zichzelf o zo liberaal achtende land algauw aan de zijlijn van het maatschappelijk debat gezet. Wat maakt dat moderne democratieën zo’n sterke middelpuntvliedende kracht lijken te kennen? Een mens zou nog heimwee krijgen naar de vermaledijde verzuiling. (…) Wanneer ik in Hongarije ben, verstikt het doorgeslagen gemeenschapsdenken en almaar minder inclusieve nationalisme me en wens ik de Hongaren meer openheid voor een geglobaliseerde toekomst toe. Tegelijk begrijp ik Orbáns visie dat een samenleving genoeg gemeenschapsgevoel en cohesie behoeft. Kosmopolitische openheid en gemeenschapsdenken lijken me elkaar niet uit te sluiten, maar zijn allebei nodig […]

En dan vraagt hij zich, heel begrijpelijk, af of Joeri ook de bocht zou hebben genomen naar het conservatisme of naar een anti-Europees sentiment. Dat is zeker niet uitgesloten, aangezien in Hongarije, zoals Ceustermans het ergens stelt, ‘elke straatsteen politiek lijkt te zijn geworden’.

Met sprongen tussen toen en nu, tussen Leuven en Boedapest, legt hij op literair-journalistieke wijze verbindingen. Daarnaast kijkt hij, uitzoomend, naar wat mensen door de tijd heen beweegt en wat ze daarmee anderen aandoen. Joeri kon het leven buiten zijn geliefde vaderland en zonder zijn grote liefde, zijn bruid, niet meer aan. Was zijn dood zelfmoord of speelde de zich ook in Leuven manifesterende Hongaarse Staatsveiligheidsdienst er een rol in? Het valt niet meer te bewijzen, maar gezien Joeri’s journalistieke werk in die jaren voor het oppositionele Radio Free Europe is het beslist niet uitgesloten.

André Keikes

Chris Ceustermans – Geesten van Boedapest. Op zoek naar een verloren vriend in Orbáns Hongarije. Tzara – Antwerpen. 176 blz. € 24,99.