Reputatieschadeformulier

‘Deze roman is gebaseerd op een waargebeurde geschiedenis. Daarbij is afstand gehouden tot bestaande sectoren, organisaties, personen en publicaties.’ Aldus tekst op de achterflap van Zo ben jij niet, van Klaas Koops. In de roman vertelt Koops hoe de ik-figuur, Martijn Bontekoning, topman van een woningcorporatie, na zijn vroege terugtreden het voorwerp wordt van beschuldigingen van graaien, beschuldigingen die zelfs leiden tot Kamervragen en ministerieel ingrijpen en natuurlijk ook tot anonieme bedreigingen, de nationale reaguurdershobby. De man, die als CEO zijn omgeving naar zijn hand kon zetten, wordt – in citeer nogmaals de achterflap – ‘doelwit van een regelrechte Middeleeuwse heksenjacht, waarin feiten er nauwelijks nog toe lijken te doen’.

Daar zou inderdaad best een mooie roman in kunnen zitten. Maar dit boek is geen mooie roman, in de eerste plaats omdat het geen roman is. Koops was bestuursvoorzitter van het Friesland College, een mbo-conglomeraat, tot 2007, toen hij terugtrad, vijf jaar voor het bereiken van zijn pensioenleeftijd. Maar met behoud van salaris als adviseur op de achtergrond aan het Friesland College verbonden bleef. Toen dat later bekend werd, was een ‘graaischandaal’ geboren, met zelfs Kamervragen en ministeriële bemoeienis tot gevolg.

Ik heb me niet verdiept in de details van de feitelijke kwestie, maar aangezien Koops zijn eigen regeling en het latere schandaal lijkt te gebruiken voor zijn uitgebreide beschrijving van wat Bontekoning doet en overkomt, denk ik er nu toch wel wat van te weten. Bontekoning vindt dat hem ernstige reputatieschade is toegebracht, door geportretteerd te zijn als voornaamste boosdoener in een affaire die geen affaire was, maar dat toch werd als gevolg van leugens, onvolledige informatieverstrekking en politieke scoringsdrift. Daarom vertelt hij in Zo ben jij niet zijn kant van het verhaal, tegelijkertijd tonend hoe even makkelijk als onterecht maatschappelijke reputaties om zeep kunnen worden geholpen. Op dat verhaal valt wel wat af te dingen. Bontekoning lijkt zich er niet van bewust dat niets illegaals en strafbaars te hebben gedaan nog niet hetzelfde is als moreel juist te hebben gehandeld.

Na zich jaren als visionaire, gedreven topman voor zijn woningcorporatie te hebben ingespannen, merkt hij dat de interne verhoudingen stroperiger worden en voelt hij zijn energie en zijn enthousiasme weg ebben. Na een zoveelste moeizaam overleg neemt hij het radicale besluit te stoppen. Dat kan en gebeurt vaker. Je baan bevalt je niet meer, je wilt liever heel iets anders gaan doen, neemt daarom ontslag, krijgt een afscheidsfeestje aangeboden en dat is het dan. Dat doet Bontekoning niet. Hij gaat onderhandelen met zijn Raad van Commissarissen, vertrouwend op een soepel verloop, want hij heeft de voorzitter daarvan ooit zelf binnengehaald. Het onderhandelingsresultaat mag er zijn, zijn salaris wordt doorbetaald tot zijn pensioenleeftijd, in ruil waarvoor hij thuis nog wat adviezen zal schrijven.

Gelden aan de top andere mores? Dat zal best, maar dit is geen particuliere onderneming, maar een woningcorporatie en als zodanig een semipublieke instelling, tenminste deels gefinancierd met overheidsgeld, oftewel met publieke middelen. Hoort dat niet te betekenen dat je uiterst terughoudend moet zijn met het persoonlijk profiteren daarvan? Bontekoning en de Raad van Commissarissen hadden ook te maken met de Balkenende-norm voor salarissen voor topfunctionarissen in de publieke sector (oorspronkelijk: maximaal 30 procent boven de bezoldiging van de minister-president). Bontekoning geeft grif toe dat zijn beloning daar een stuk boven zat, maar ho, ho, daar is niets verwijtbaars aan, want die norm werd pas in 2013 wet en normoverschrijding was tot dat moment dus niet een wetsovertreding.
Het schandaal ontstaat als Bontekoning al een poosje thuiswerkend adviseur is. Een van zijn ernstigste frustraties is het uit de school klappen over zijn regeling – en nog onjuist ook – door de Raad van Commissarissen. En dat terwijl in de overeenkomst nota bene een geheimhoudingsclausule was opgenomen. Daarentegen staat hij, Bontekoning, voor zijn handtekening en dus zwijgt hij, ook al betekent dat dat hij zich niet goed kan verdedigen.

Hier zal menig lezer in de lach schieten. Bontekoning die meent zich op moral high ground te bevinden? Een geheimhoudingsclausule opnemen en/of er je handtekening onder zetten betekent overeenkomen dat iets maar beter geheim blijft. Het is in dit geval niet moeilijk te raden wat: het wel erg riant uitvallen van de regeling, die, ik herhaal het nog maar eens, gefinancierd wordt met publieke middelen. Juridisch goed afgehecht en dus legaal, maar moreel van twijfelachtig gehalte, voorzichtig uitgedrukt.

Waar je de conclusie uit kunt trekken dat Zo ben jij niet als pleidooi ten gunste van Bontekoning faalt in die zin dat lezers er niet in zullen meegaan. Natuurlijk is het vervelend voor Bontekoning dat hij publiekelijk aan de schandpaal wordt genageld, maar dat heeft hij tenminste deels aan zichzelf te wijten. Waar hij zich over mag opwinden is dat andere betrokkenen handig buiten schot wisten te blijven.

We zouden het bijna vergeten, maar Zo ben jij niet wordt gepresenteerd als roman. Weliswaar is dit boek dat niet – zie boven – maar het is wel (mede) bedoeld als literair document en dus dient het ook op zijn literaire mérites beoordeeld te worden. Dat oordeel valt negatief uit. Koops houdt de vaart erin en valt op zichzelf te prijzen, maar de personages waarmee hij het verhaal bevolkt blijven, misschien mede daardoor, van bordkarton. Het deel van het verhaal dat voorafgaat aan Bontekonings besluit om terug te treden bevat veel positivo-managements-clichétaal: er wordt door de directie ‘gedreven aan de verduurzamingskar getrokken’; er wordt nooit iets beter gedaan, dingen worden altijd ‘nog beter’ gedaan [mijn cursivering – hvdh]. Van enige ironische distantie is geen sprake, laat staan van humor.

Koops’ zinnen bevatten nogal eens beeldspraken en beeldspraakstapelingen, die bepaald niet bijdragen tot de stilistische kwaliteit. Een greep: ‘We moeten nog iets regelen, trapte onze gastheer af’; ‘Er ging een zucht van verlichting door me heen’; ‘Het riekt naar boter op de hoofden’; ‘van top tot teen nerveus’; ‘net op tijd zag ik hoe hij zijn laatste adem uitblies’.

Ik neem aan dat Zo ben jij niet vooral lezers zal trekken die direct of indirect met Klaas Koops te maken hebben gehad tijdens de periode waarin hij aan het roer stond van wat toen nog het Friesland College heette. Overigens heet dat nu Firda. Koops kon het niet laten die naam een keertje in het verhaal op te voeren, als kleine, maar toch niet te missen hint.

Hans van der Heijde

Klaas Koops – Zo ben jij niet. Elikser, Leeuwarden. 222 blz. € 22,50.