Liever in de waan blijven

Feiten geven niets om je gevoelens. Het motto van De Krant liegt er niet om. Het staat symbool voor de toon van veel media op dit moment, terwijl een even groot aantal wetenschappers en essayisten wanhopig probeert te begrijpen waarom sommige mensen dan weer minder om die feiten geven. Het begrip waarheid wordt een beetje doodgeschreven, dus wanneer een fictieboek uitkomt met de titel Een kern van waarheid, lijkt de kans klein dat dit nog een nieuw perspectief zal toevoegen. Maar Peter Buurman verrast. Hij laat corona, klimaat en Qanon liggen, en hoewel de helft van zijn personages een Russische aandoende naam draagt, spelen ook de Amerikaanse verkiezingen of Oekraïne geen rol. We mogen mentaal even terug naar de onschuld van vijftien jaar geleden, toen de mensen nog fantaseerden – en ruzieden – over voetbal en de ruimte.

Pyotr zal toen een tiener zijn geweest, en gelukkiger. Nu kopen zijn vrienden flats met kinderkamers, zeggen de vrijheid te missen maar ‘zullen het heerlijk vinden om zich niet langer te hoeven afvragen wie ze nou eigenlijk zijn.’ Hij is net gedumpt, loopt vast in zijn carrière bij voornoemde Krant. Als hij een artikel voorstelt over mensen die er hun eigen waarheden op nahouden, komt hij niet veel verder dan eindeloos youtuben en wat quasidiepzinnige aforismen op zijn telefoon. De wending komt van boven, in de vorm van een meteoriet door het dak. Nu heeft Pyotr iets waar iedereen naar op zoek is, een geheim waar hij zich bijna letterlijk aan vastklampt uit angst dat meteorietenjagers de primeur van hem willen stelen. Zijn oorspronkelijke project verliest hij uit het oog en slechts met tegenzin laat hij zich door een van zijn studieobjecten meenemen naar een bijeenkomst:

Hier zijn ze dan, de mensen die in belachelijke dingen geloven. Maar nu ik met ze in een zaaltje zit weet ik niet meer wat ik over ze moet zeggen. Wat is dit behalve een aaneenschakeling van onzin? Een willekeurige verzameling mensen die een vreemd gevoel hebben en de oorzaak buiten zichzelf zoeken?

Even later oordeelt hij milder. Het Casillas-congres, vernoemd naar een alternatieve afloop van het WK voetbal in 2014, is inderdaad een bonte club complotdenkers in de categorie ‘ik ben niet gek, ik kom gewoon van een andere planeet,’ maar het is ook een plek voor gelijkgestemden om elkaar te vinden. En zeg nou zelf, is Pyotr, zijn u en ik heel veel normaler? Veel vragen laat dit boek onbeantwoord, alsof waar en onwaar er uiteindelijk niet zo toe doen. Eenzaamheid doet ertoe, en verbondenheid.

De handeling is beknopt, maar de ontwikkelingen in dit verhaal zijn prettig gedoseerd. Dat het niet zo goed gaat met Pyotr is meteen helder, hoe slecht hij er echt aan toe is, komt geleidelijk bovendrijven. De samenhang tussen zijn artikel, de meteoriet en zijn verbroken relatie drong in elk geval bij deze lezer pas laat door, om vervolgens zo logisch te lijken dat je je afvraagt waarom je het niet eerder zag. Ook in het persoonlijke kunnen twee mensen de dingen heel anders beleven, zoals Pyotr op pijnlijke wijze leert: ‘Jij maakt de dingen altijd groter dan ze zijn, hoor ik haar steeds zeggen. Hoe kan ze mij dat nou verwijten? Is dat niet het hele idee van de liefde, dat je alles groter maakt?’

Wat minder gedoseerd zijn de momenten waarop de personages het spoor gewoon bijster zijn. Eén persoonsverwarring is bevreemdend, bij drie is de magie eraf. Slapend of high beleef je de gekste avonturen, maar iedereen die wel eens naar de dromen of paddo-ervaringen van een ander heeft moeten luisteren, weet dat die een stuk minder spannend zijn. Ook zonder deze scènes snappen we wel wat het thema is.

Buurman werkte bij De speld en Zondag met Lubach en dat schept verwachtingen. Wie op keiharde satire rekent, komt echter bedrogen uit. Hij serveert eerder herkenbare glimlachhumor, stevig gegrond in het hier en nu. Ongemakkelijke huisfeestjes, aangeschoten jongens die elkaar sterke verhalen vertellen en talrijke verwijzingen naar film, muziek en internetcultuur; ironisch genoeg biedt dit boek over complottheorieën een behoorlijk realistische weergave van de levens van zoekende dertigers.

Die aandacht voor het alledaagse versterkt de indruk het Buurman gaat om waarheid met een kleine w. Deze roman zal de Strijd om de Waarheid die de actualiteit in zijn greep houdt niet beslechten. Daarvoor zijn de samenzweringstheorieën in kwestie te onschuldig, het denken van hun aanhangers te onuitgewerkt. Die ambitie lijkt Een kern van waarheid ook niet te hebben, en dat is goed zo. Misschien komt ooit het boek uit dat de maatschappij voor eens en voor altijd uitlegt hoe om te gaan met radicaal andersdenken, maar ik betwijfel of het een leuk boek zal zijn, en of de juiste mensen het zullen lezen. Tot die tijd hebben we meer aan de bescheiden lessen die Pyotr leert: gekke mensen zijn ook maar mensen, en een beetje fictie hebben we allemaal nodig.

Tobias Wijvekate

Peter Buurman – Een kern van waarheid. Das Mag. 208 blz. € 22,50.