De gruwelen van het vernietigingskamp Auschwitz zijn in honderden, neen duizenden boeken vastgelegd. En iedere nieuwe titel laat opnieuw zien hoe ver de verontmenselijking kan gaan, van de sadistische Duitse moordenaars, maar ook van de slachtoffers die op alle mogelijke manieren van hun menselijke waardigheid werden beroofd voor ze vergast werden. In de recent verschenen biografie Mala Zimetbaum lezen we de geschiedenis van het korte leven van de ‘heldin van Auschwitz’, die geboren in 1918 in Brzesko (Polen), met haar ouders en hun gezin in 1928 emigreerden naar België. Zij zochten net als vele van haar Joods-Poolse landgenoten een veiliger leven, weg van de steeds heftiger pogroms in Polen. Antwerpen in België leek veilig…

Het is dezelfde treurige geschiedenis: na de opkomst en machtsovername door de Nazi’s, wachten veel (Joodse) Belgen af, in de hoop dat het misschien wel mee zou vallen. Kort na de bezetting van België door de Duitsers, nemen de beperkings- en strafmaatregelen tegen de Joodse bevolking toe tot uiteindelijk de deportaties naar de vernietigingskampen in 1942 beginnen. De historica Barbara Beuys gebruikt een breed historisch perspectief, met een lange voorgeschiedenis van de Joodse bevolking in Polen, met veel context over Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog, waardoor het zeker in de eerste helft van het boek weleens moeilijk is het leven van Mala Zimetbaum op de voet te volgen.

Na de deportatie in juli 1942 wordt het verhaal begrijpelijkerwijs vernauwd tot de gruwelen van het kampleven. Mala Zimetbaum kreeg in het kamp al snel een bevoorrechte positie: ze sprak 5 talen vloeiend en kon voor de Duitsers een nuttige rol vervullen als tolk-boodschapster tussen de gedetineerden die uit alle delen van Europa naar het concentratiekamp werden gebracht. Die bevoorrechte positie zou haar tot een collaborateur gemaakt hebben, maar uit talloze herinneringen, memoires, brieven, biografieën wordt duidelijk dat Mala Zimetbaum binnen het kamp haar lotgenoten zoveel mogelijk hielp, met voedsel, medicijnen, hen zo lang mogelijk van de vernietigingsmachine probeerde te redden. In juni 1944 lukte het Mala Zimetbaum met haar geliefde Edek Galinski uit Auschwitz te ontsnappen. Voor 12 dagen, toen werd het paar opgepakt. En binnen enkele dagen geëxecuteerd. De dood van Mala Zimetbaum is een heldinnenverhaal op zich geworden: vlak voor haar executie sneed ze haar polsen door met een meegesmokkeld scheermesje en gaf de SS-bewaker die haar probeerde tegen te houden met haar bebloede hand een klap in het gezicht.

Het is moeilijk kritisch te zijn over zo’n indrukwekkend verhaal. Mala Zimetbaum was een mooie, buitengewoon moedige vrouw, begaafd en getalenteerd. De biografie van Barbara Beuys houdt het midden tussen levensverhaal, hagiografie en bredere geschiedschrijving. Het ontbreekt aan focus, waardoor hele stukken te wijdlopig zijn. Wie een prachtige samenvatting wil lezen van het leven van Mala Zimetbaum, met uitvoerige referenties aan alle herinneringen van haar van overlevenden van kamp Auschwitz, raadplege de Jewish Women’s Archive. Informatiever over het leven van Mala Zimetbaum dan het boek van Barbara Beuys.

Ruud Bakker

Barbara Beuys – Mala Zimetbaum, Heldin van Auschwitz (Leven en Verzet). Manteau, Antwerpen. 312 blz. € 24.99