Dwalen door de geschiedenis

Goed Geluimd Hof, en 99 andere Amsterdamse straatnamen van Casper van der Veen biedt een fascinerende tocht door de hoofdstad aan de hand van bijzondere verhalen. Het boek, dat straatnamen in de stad belicht, neemt je mee langs wegen, lanen, stegen en pleinen. De straatnamen zijn niet zomaar aanduidingen op de kaart, maar vertellen verhalen over (inter)nationale helden, waaronder feministen, communisten, verzetslieden, fotografen, ontdekkingsreizigers en uitvinders.

Van der Veen, zelf historicus, weet de verhalen boeiend te presenteren zonder in een opsomming van feiten te vervallen. Bij de selectie van straten heeft de auteur (bijna) elk stadsdeel vertegenwoordigd en een gebalanceerde driedeling gemaakt: straten vernoemd naar zaken, naar mannen en naar vrouwen – ondanks dat de laatste groep slechts 13 procent van alle Amsterdamse straten beslaat. Hij toont zich goed ingelezen in uiteenlopende onderwerpen en leunt op zijn ervaring als journalist: 81 van deze stukjes verschenen eerder in rubriekvorm in de Amsterdambijlage van NRC.

Naast de bijzondere verhalen achter de straatnamen steek je en passant van alles op. Wist je bijvoorbeeld dat Casanova aan de Nes verbleef, dat Pleimuiden de vernederlandste naam voor Plymouth is, dat dodehoekspiegels verplicht werden naar aanleiding van een tragisch ongeluk op de Dam? Tijdens het lezen van de stukjes ontdek je dit en veel meer.

Elk verhaal begint met een korte introductie van de locatie, gevolgd door een zorgvuldig opgetekend relaas over de oorsprong van de straatnaam en vaak ook de bijzondere details van de plek. Over de Warmoesstraat weet Van der Veen naast de oorsprong van de naam – tot moes gekookte groente – het volgende te vertellen: ‘In 2012 ontdekten dendrochronologisch onderzoekers dat het oudste nog bestaande huis in Amsterdam In de Warmoesstraat staat. Het gaat om nummer 90, dat dateert uit 1485, waarin tegenwoordig fetisjclub Eagle gevestigd is.’

Goed Geluimd Hof is op een lichte toon geschreven, met geregeld een grapje tussendoor. Zo omschrijft Van der Veen de Simon Carmiggeltstraat als een smal weggetje van honderd meter, waar slechts de ingangen van kantoorpanden en een blik op het Hilton iets van sfeer suggereren. Een kroeg om, net als Carmiggelt, gesprekken van vreemden af te luisteren, ontbreekt er volledig. Andere schrijvers komen er ook wel bekaaid van af: ‘Harry Mulisch, de laatste van de Grote Drie, is nergens in Amsterdam te bekennen. De term Grote Vijf is ook wel eens gebezigd, maar ook Simon Vestdijk en Jan Wolkers schitteren in afwezigheid.’

De auteur schroomt niet om ‘blunders’ te benoemen, zoals het onterechte verwijderen van bepaalde straatnamen. Een voorbeeld hiervan is de Karel Lotsylaan, die werd omgedoopt tot Gustav Mahlerlaan. Karel Lotsy, een invloedrijke sportbestuurder, werd na zijn dood onterecht beschuldigd van collaboratie met de bezetter. Zijn reputatie leed hieronder zo sterk dat het NOC*NSF zelfs stilzwijgend een borstbeeld van hem verwijderde.

Dit compacte en zorgvuldig samengestelde werk is boordevol interessante weetjes, waardoor het zowel leerzaam als verrijkend is. Van der Veen geeft lezers de kans om de stad met nieuwe ogen te bekijken – niet alleen vanuit stedenbouwkundig oogpunt, maar vooral door de verhalen van de mensen die deze plaatsen hun geschiedenis en karakter hebben gegeven.

Rosanna Del Negro

Casper van der Veen – Goed Geluimd Hof en 99 andere Amsterdamse straatnamen. Van Oorschot, Amsterdam. 352 blz. € 22,50.