Vrouwen die tegen de stroom in gingen

Deze keer is het niet een Schots kasteel en zijn bewoners dat centraal staat in de nieuwe publicatie van Josephine Rombouts, maar een groep vrouwen die als Opmerkelijke vrouwen, de titel van het boek, gekenschetst kunnen worden. Toch is Schotland nooit ver weg: de schrijfster vertelt ter inleiding dat ze bij een bezoek aan een Schots tuincentrum de volgende spreuk op de muur achter de kassa ziet staan: ‘Behind every successful woman stands a man who didn’t believe she could do it’, een variatie op de kreet dat er een vrouw staat achter elke man die het ver heeft geschopt in het leven. Rombouts’ boek biedt een vijftiental meest historische voorbeelden van vrouwen die succes hadden met hun bezigheden, ondanks tegenwerking en sociale druk.

Josphine Rombouts heeft veel succes gehad met haar vier, deels autobiografische, boeken over de tijd dat zij werkte als huishoudster/manager/personal assistant van de adellijke eigenaresse van een Schots kasteel, steevast aangeduid met ‘her ladyship’. Het laatste deel, Het gevaar van Cliffrock Castle, met als ondertitel ‘Verborgen leven op een Schots kasteel’, en geschreven in een stream of consciousness-stijl, verhaalt niet alleen van jachtpartijen, klasseverschillen en antiek zilver, maar ook van haar eigen depressie in deze tijd. Het is donkerder van sfeer dan de andere boeken in de serie. Aan een aantal van de opmerkelijke vrouwen in haar nieuwe boek wordt al in dit laatste ‘Schotse’ boek gerefereerd. En zo passeren in twaalf hoofdstukken vijftien vrouwen van Jane Austen tot Agnes Jongerius – vrouwen die iets opmerkelijks tot stand hebben gebracht. Wat dat precies is wordt kort gememoreerd onder de hoofdstuktitels, samen met geboorte- en sterfdatum en woonplaats. Een aantal van de verhalen zijn eerder gepubliceerd in NRC.

Het boek begint met de aanvankelijk trieste wederwaardigheden van schilderes Artsemisia Gentileschi. Rombouts’ verhaalt in Het gevaar van Cliffrock Castle van een schilderij dat bij een schoonmaakbeurt wel eens van Gentileschi zou kunnen blijken te zijn. In Opmerkelijke vrouwen vertelt ze hoe Artemisia, als ‘damaged goods’ na een verkrachting verstoten door haar familie, zich opwerkt tot ‘een van de belangrijkste schilders van de barok’ en gerespecteerd werd tot in de hoogste Florentijnse kringen.

Een heel andere vrouw was Jane Austen, opmerkelijk, volgens Rombouts, vanwege haar romanstijl en de levensechte dialogen. Rombouts geeft toe dat ze Austen heeft moeten leren lezen; aanvankelijk vond ze dat Jane ‘neuzelt over de onbenulligste zaken’. De volgende, Beatrix Potter, die opmerkelijk wordt genoemd vanwege de waarheidsgetrouwe afbeeldingen in haar kinderboeken, was een van Rombouts’ jeugdliefdes: ze vertelt in Het gevaar van Cliffrock Castle dat ze aan het eind van haar middelbare school een werkstuk over haar maakte. Verder komen we tegen: Hedy Lamarr, filmster en uitvinder, Mary, Queen of Scots, deels vanwege haar borduurkunst, Emma Jung voor haar bijdrage aan de analytische psychologie en haar opmerkelijke huwelijkstrouw (Rombouts was in haar laatste jaar in Schotland in jungiaanse therapie geweest), piraat Zheng Yi Sao en Jos van der Werf, eerste vrouwelijke gevechtsleider bij de luchtmacht, en verder twee kokkinnen, een getalenteerde en gehandicapte vertaalster die haar tenen gebruikte om te kunnen schrijven, een zich openlijk als lesbienne presenterende vrouw in de vroege negentiende eeuw, Elsbeth, de vrouw van Hans Holbein, Maria van Hongarije, landvoogdes van de Nederlanden en Agnes Jongerius, eerste vrouwelijke voorzitter van de FNV, die een aangetrouwde nicht van Rombouts blijkt te zijn.

Elk verhaal wordt voorzien van fraaie, goed gekozen illustraties, vaak ook met stills uit de films die gemaakt zijn over de besproken vrouw, zoals de film over het leven van Beatrix Potter of de tv-serie over de gefortuneerde Anne Lister met haar voorkeur voor mannenkleren.

Uiteraard is de in ca. tien bladzijden tekst verschafte informatie beperkt, maar door de illustraties en Rombouts’ eigen commentaar en persoonlijke stijl stijgt het geheel uit boven simpele informatieverschaffing. Net als de Cliffrock Castle-boeken is dit een heel persoonlijk boek; de stem van de schrijfster klinkt er prominent in door. En toch… van hedendaagse vrouwen als Agnes Jongerius had ik nog wel meer willen horen, bijvoorbeeld over haar ervaringen met tegenwerking of vooroordelen vanwege haar vrouw-zijn. En over hoe daar mee om te gaan. En dat geldt ook voor iemand als kokkin en Bake Off-winnares Nadiya Hussain.

Het boek is door de schrijfster opgedragen aan haar moeder, ‘de opmerkelijkste vrouw in mijn leven’. De schrijfster zelf heeft trouwens ook een echt wel opmerkelijke carrière achter de rug, en het is zeker dat we nog meer van haar zullen horen. Het boek is een mooi cadeautje voor iemand die in de optiek van de gever eveneens een opmerkelijke vrouw is.

Thea Summerfield

Josephine Rombouts – Opmerkelijke vrouwen. Querido, Amsterdam. 214 blz. € 24,99.