Mist op de eindejaarslijstjes

Op deze website staan vele eindejaarslijstjes met de beste boeken van 2024. Als recensent vind je daar natuurlijk wat van: oh, die wil ik nog lezen, hoe kan dat matige boek ertussen staan? Of ook: hoe kan dit geweldige boek in elk lijstje ontbreken? In die laatste categorie valt Mijn moeder van Karin Smirnoff. Dat is een reden om juist dat boek te noemen in mijn eigen lijstje dat op Tzum gaat verschijnen en The Bee Sting van Paul Murray en In het oog van Marijke Schermer bijvoorbeeld niet (die worden elders al genoemd).

Mijn moeder is het vervolg op Mijn broer, en deel twee van een trilogie. We volgen hoofdpersonage Jana Kippo, in haar leven dat alles behalve geslaagd te noemen is. Haar vader heeft haar van alles aangedaan, haar moeder heeft nooit ingegrepen, haar keuze voor mannen is niet bijster succesvol. Ze hobbelt van baantje naar baantje. De enige constante in haar leven is haar tweelingbroer, Broer genaamd, maar hij is alcoholist. Het knappe van deze romans is dat de ellende niet uitgemolken wordt, maar veel meer een gegeven is. Ok, dit is de situatie, en hoe nu verder? Als lezer maak je mee dat Jana voortploetert. Ze liegt, al is ze oprecht. Ze kan haar eigen (fysieke) verlangens niet helemaal beheersen, al weet ze dat ze dat wel zou moeten doen.

Jana wordt daardoor heel menselijk. Ze is ook erg direct, praat nergens omheen. Ze is voortdurend aan het handelen. Smirnhoff heeft ook maar een paar zinnen nodig om iets uit te leggen. Zo kan de kern van het verhaal worden samengevat met de volgende dialoog:

Door de stijl moet je als lezer bij de les blijven. Namen krijgen geen hoofdletter, voor- en achternamen worden aan elkaar geschreven of zelfs het beroep en de naam. Er is geen interpunctie voor de directe rede, soms moet je als lezer uit de context halen of iets een gedachte is of dat het gezegd wordt. In een zin kan het opeens een week later zijn, of is Jana met een man in bed beland. Het plot is als volgt samen te vatten: de moeder van Jana en Broer overlijdt. Jana en Broer krijgen twee brieven en een oud huis. Ze gaan naar de begrafenis van hun moeder en komen daar terecht in ‘de gemeenschap’. Die is nogal streng christelijk in de leer. Broer wordt lid van de gemeenschap. Belangrijke opvattingen in deze gemeenschap zijn dat vrouwen zo veel mogelijk moeten baren, en voor hun man moeten zorgen, onderdanig moeten zijn. Verder zijn boeken en kunst verboden. In het oude huis van hun moeder wonen een man en vrouw. De man beweert het huis van hun moeder te hebben gekocht.

Het is door Mijn moeder waardoor ik begrijp waarom ik Intermezzo van Sally Rooney niet zo goed vind. Misschien een vreemde gedachtesprong, maar Intermezzo staat in vele eindejaarslijstjes, en Mijn moeder niet. In Intermezzo hebben personages erg simpele, kleine problemen, en doen daar zo goed als niets mee. Een vrouw heeft een relatie met een jongere man en denkt tot vervelens toe: ja, hij is jong, maar het is toch ook fijn met hem. Ze is bang dat de relatie ontdekt wordt door dorpsgenoten. Twee broers hebben geen contact, omdat de ene wat gemeens had gezegd tegen de ander, en de ander vervolgens een nummer blokkeerde. Erg kinderachtig, en bovendien bijzonder makkelijk op te lossen. Verder wordt in Intermezzo alles, maar dan werkelijk alles, zo uitgesponnen, dat een lezer voortdurend kan denken: ja, ja, nu weten we het wel. En: bepaal zelf eens wat je wil, personage, in plaats van te piekeren over wat anderen mogelijk over jou zouden denken.

Mijn moeder is het tegenovergestelde daarvan. De problemen zijn werkelijk, en groot, en zwaar, en toch handelt het personage vooral, in plaats van vruchteloos te denken. Voor Jana is veel sympathie op te brengen. Ze erkent haar zwaktes, ze durft ergens voor te staan, anderen te helpen. Door de stijl moet je opletten. Elk woord is van belang, terwijl je bij Intermezzo rustig hele pagina’s scannend kan lezen. Met deze vergelijking wil ik vooral zeggen: als Intermezzo op de lijstjes mag staan, dan hoort Mijn moeder er zeker op. De lijstjesmakers hebben een geweldig boek compleet over het hoofd gezien.

Erik-Jan Hummel

Karin Sminoff – Mijn moeder. Vertaald door Bart Kraamer. Querido, Amsterdam. 368 blz. € 24,99.