Kroniek van Palestijns lijden

Wie weleens door Israël heeft gereisd en daarbij een beetje van de gebaande paden is afgeweken, zal zonder twijfel een kijkje genomen hebben in Ein Hod. Dit lieflijke dorpje, gelegen te midden van olijfboomgaarden even ten zuiden van Haifa aan de voet van het Carmel-gebergte, huisvest sinds 1953 een kunstenaarskolonie. Tot 1948 was Ein Hod een levendig Palestijns dorp, maar daar kwam abrupt een einde aan toen in dat jaar de staat Israël werd uitgeroepen. Vrijwel de volledige bevolking werd door het Israëlische leger uit Ein Hod verjaagd. De meesten kwamen terecht in een vluchtelingenkamp in Jenin, op de Westelijke Jordaanoever.

Dat overkomt ook de familie Abulheja, wier lotgevallen centraal staan in de roman Ochtend in Jenin van Susan Abulhawa. Zij werd in 1970 geboren in Koeweit, uit Palestijnse ouders die enkele jaren daarvoor hun vaderland hadden moeten ontvluchten.

Abulhawa heeft zich ten doel gesteld om de lotgevallen van haar volk onder de aandacht te brengen van de rest van de wereld. In Ochtend in Jenin beschrijft ze hoe de familie Abulheja door de generaties heen wordt achtervolgd door het lot dat hen door de komst van Joodse immigranten naar Palestina is opgedrongen. In de eerste hoofdstukken schetst ze hoe de idyllische gemeenschap in Ein Hod ruw uit het dorp wordt verdreven. In de chaos van die vlucht verdwijnt de pasgeboren Isma’iel Abulheja zonder een spoor achter te laten. Ook in Jenin, waar de Abulheja’s een toevlucht gezocht hebben, worden ze niet met rust gelaten. In 1967 wordt de Westelijke Jordaanoever door Israël bezet. Bij die operatie verdwijnt Hassan, de vader van Isma’iel.

In dit gedeelte van de roman verlegt Abulhawa de focus van het verhaal naar Amaal, de jongere zus van de verdwenen Isma’iel, die in steeds meer hoofdstukken als vertellende ik-figuur wordt opgevoerd. Als haar andere broer Joessoef zich aansluit bij de PLO in Jordanië en haar moeder langzaam dement wordt, krijgt Amaal de kans om een opleiding te volgen aan een meisjesinternaat in Jeruzalem. Vervolgens krijgt ze een studiebeurs en aansluitend een baan in de Verenigde Staten, maar daar voelt ze zich steeds meer ontheemd en onthecht van de wereld om haan heen.

Pas als Amaal in 1981 terugkeert naar haar geboorteregio en wordt herenigd met haar broer Joessoef, die inmiddels in Beiroet woont, krijgt haar leven weer kleur en inhoud. Ze trouwt met de Palestijnse arts Madjid, maar nog voordat hun dochter geboren wordt, slaat het noodlot opnieuw toe: Madjid komt om bij een Israëlisch bombardement

Amaal, die voor haar eigen veiligheid en die van haar dochter is teruggekeerd naar de VS, is nu helemaal op zichzelf aangewezen. Ze slaat zich met de moed der wanhoop door het leven heen, tot dat opnieuw een keer neemt als ze wordt gebeld door een Israëlische leeftijdgenoot. Deze David is jarenlang naar haar op zoek geweest, nadat zijn vader hem op zijn sterfbed had verteld dat hij als baby was ontvoerd bij de ontruiming van Ein Hod.

Het is jammer dat Abulhawa dit gegeven van een Palestijnse baby die opgroeit als Jood niet wat meer diepte heeft gegeven, want wat zo’n bizarre persoonsverwisseling doet met mensen had het boek meer diepte kunnen geven. Nu blijft de roman vooral een aaneenschakeling van ellende, verdriet en verlies die de Palestijnen nu al generaties lang achtervolgen.

Abulhawa slaagt er lang niet altijd in om die keur van emoties in pakkende zinnen te verwoorden. Al te vaak zitten bombastische woorden een werkelijk meevoelen in de weg, zoals deze zin: ‘Alleen functionele taal kon de brok in mijn keel passeren die zich had gevormd uit liefde die meandert in de roetresten van een verhaal dat zich bijna had afgespeeld.’ Bent u daar nog, lezer?

Toch is Abulhawa er met deze familiekroniek zeker in geslaagd om de lezer mee te voeren in de rampspoed die de Palestijnen nu al zolang achtervolgt. Met haar beschrijving van vier generaties Abulheja heeft dat lijden een gezicht gekregen.

Roeland Sprey

Susan Abulhawa – Ochtend in Jenin. Uit het Engels vertaald door Marianne Gaasbeek. De Geus, Breda. 416 blz. € 15.