Tragiek van in Parijs in een toverlantaarn

In Paris, het derde deel van de memoires van Abel Sikkink, brengt Bert Wagendorp het Parijs van rond 1870 tot leven. Deel één, Phoenix, is verschenen in 2022, deel twee, Kalle, in 2023. Voor wie twijfelt of de in Winterswijk geboren Abel Sikkink wel of niet heeft bestaan, de voetnoot op bladzijde 9 is er duidelijk over. Daarin schrijft de auteur dat de memoires hem als één handgeschreven manuscript werden toegezonden. De drie delen moeten dus niet als roman, maar als memoires gelezen worden.

Of Abel nu wel of niet fictief is, de wereld waarin Wagendorp hem laat rondlopen is dat in ieder geval niet. Hij beschrijft de personages en gebeurtenissen alsof hij er zelf bij is geweest. Sikkink, journalist in Amerika voor de krant New York Herald, wordt door zijn goede vriend Kalle verleid om mee te gaan op een rondreis door Europa. James Gordon Bennet jr., de eigenaar van de krant, is overtuigd van de voordelen daarvan, Abel kan dan na zijn reis mooi correspondent in Parijs worden.

De vrouw van Abel heeft het zo gehad met de bootreis, waar toevallig ook de schrijver Mark Twain op is aangemonsterd, dat ze eerder besluiten naar Parijs te gaan, en de tocht over de Middellandse Zee laten schieten. Kalle maakt de cruise wel af en voegt zich daarna bij het stel in de Franse hoofdstad. Het is dan 1867. En passant brengen ze ook nog een bezoek aan de Achterhoek, waar Abel en Kalle hun vroegste kindertijd hebben doorgebracht voordat ze naar Amerika emigreerden. Omdat hij nog steeds Nederlands spreekt, geeft hij in Nederland een aantal lezingen over de Amerikaanse burgeroorlog, terwijl Kalle beeldmateriaal laat zien via een toverlantaarn.

Weer terug in Parijs gaan Abel en zijn vrouw voortvarend te werk: ze leren Frans en bouwen een netwerk op, zij in de toneelwereld (ze ‘ontdekt’ Sarah Bernhardt in Théâtre de l’Odéon) en hij om nieuws te vergaren. Het voordeel van zo’n hoofdpersoon is dat hij wil weten wat er speelt en met mensen in contact komt die uiteindelijk de geschiedenis zullen bepalen. Zo is Abel zelf bevriend met dichter en journalist Walt Whitman, ontmoet hij Henry Morton Stanley, die naar Afrika wordt gestuurd om Livingstone te vinden en verkeert hij in de kringen rond anarchiste en revolutionaire Louise Michel.

Wagendorp weet er een boeiend geheel van te maken. Niet alleen door de voetnoten, waaruit zijn uitgebreide research blijkt, maar ook door het verhaal levendig te houden en er geen opsomming van te maken met historische personen en gebeurtenissen.

Abel heeft iets onaantastbaars, bijvoorbeeld wanneer hij en Kalle aan het begin van de Frans-Duitse oorlog vlak over de grens in een vuurgevecht terechtkomen. En later, als Parijs maanden lang omsingeld is door de Duitsers en zij het front proberen te naderen. Maar hé, ze hebben de burgeroorlog in Amerika meegemaakt, dus ze zij wel iets gewend. En Abel moet het hele boek mee, hij heeft tenslotte zijn memoires geschreven, dus onverhoopt omkomen zit er niet. Parijs zit in een wurggreep, de armoede en ellende nemen per dag toe, maar beide heren ontspringen ook deze dans. Ze eten goed tijdens de voedselschaarste, al zijn het ratten – die uit de wijnkelders smaken nog best aardig – en ze lijken zich weinig zorgen te maken.

Wanneer de oorlog voorbij is en de arme sloebers in Parijs de macht proberen over nemen met barricades en gevechten, de tijd van de Commune, staan Abel en Kalle er met hun neus bovenop. Dan volgt de slachtpartij door de Franse soldaten die een einde aan de opstand maken. Het bloed stroomt door de straten. De redelijke en nuchtere Abel krijgt steeds meer moeite met de eenzijdige berichtgeving die zijn krant In Amerika van het nieuws uit Parijs maakt. Doordat hij de tragiek van dichtbij meemaakt, heeft hij juist oog voor de ongelijkheid en begrijpt hij de opstandelingen die verandering nastreven.

Wagendorp presenteert Parijs als in een toverlantaarn. Statische gegevens uit het verleden worden door een mooi en boeiend verhaal tot leven gewekt. Eigenlijk is het boek meer een tweetraps journalistiek werk. De schrijver heeft onderzoek gedaan en laat daarmee Abel Sikkink zijn memoires schrijven. Een bijzonder prettige vorm om een historische roman in te gieten.

Arjen van Meijgaard

Bert Wagendorp – Paris, De memoires van Abel Sikkink.. Pluim, Amsterdam. 384 blz. € 26,99.