Familiegebeuren op IJsland

Magnetisch middernacht, het tijdstip waarop het poollicht op z’n felst is. De inwoners van IJsland weten hoe ze de natuur moeten lezen. Wat niet wil zeggen dat alles er rationeel verklaarbaar is. Laura Broekhuysen, die eerder enkele romans en poëzie schreef, alsmede autobiografische verhalen over haar kennismaking met dat noordelijke land, kiest met Magnetisch middernacht nu opnieuw voor de roman. De relatieve ongrijpbaarheid van het bestaan daar blijft centraal staan.

Het leeuwendeel van de roman geeft een indruk van het in zekere zin ook geheimzinnige dagelijks leven, waarin de jonge Pippa en haar ‘sibbeling’, de androgyne Loke, de belangrijkste personages zijn. Ze verhouden zich tot vader Snorri, de ziekelijke moeder Oddný, de plotseling binnenvallende moeder Herdís en, wat meer op de achtergrond, de buitengewoon autochtone bewoners van die boreale omgeving in een verlaten fjord. En dan is er nog het meisje Iðunn, dat volgens de overlevering door een lawine met haar huis en huisgenoten jaren geleden in zee verdwenen is. Haar naam staat op de gedenksteen, die aan de ramp herinnert, toch menen verschillende IJslanders Iðunn af en toe te zien.

Laura Broekhuysen, die behalve schrijver ook een aan het Conservatorium van Amsterdam afgestudeerd violist is, houdt van die geheimzinnige, typisch noordelijke sfeer, waarin natuur en landschap, de mythologische verhalen en sferen en de daarmee levende mensen door elkaar heen lopen. De diepste winter, de jubelende korte zomer, voorbij dravende wilde paarden, zwermen kleine vogels, het noorderlicht, moeizaam vegeterende boompjes, grommende vissers, de tot aardbevingen leidende trillende vulkanische bodem. Alles bij elkaar maken dergelijke indrukken en ontwikkelingen dat je je als lezer al gauw in diezelfde omstandigheden gaat voelen. Je hebt er af en toe haast een mok warm drinken bij nodig.

Pippa en Loke voelen zich tot elkaar aangetrokken, waarbij Loke het meest vertrouwd lijkt met de eigenaardigheden van natuur, familie en het oude houten huis, waar een beek onderdoor loopt. Wat eerst een fragmentarisch verhaal lijkt, krijgt na verloop van tijd steeds meer lijn, als de onderlinge verhoudingen tussen de volwassenen, de jongeren en zelfs het meisje Iðunn helderder worden. Broekhuysen is een zorgvuldig formulerende schrijver, die de bijzonderheid van dat haast arctische stukje Europa prachtig weet te vangen.

De lucht staat stil. De kustlijn is een witte streep ijs, bevroren golfslag. De zee kolkt niet, rimpelt niet, hij ligt erbij als een maquette van zichzelf.

Niet zelden heeft dat IJslandse gevoel iets met de juist daar op scherp staande zintuigen te maken – ‘de deurpost ruikt pasgezaagd’ – of een man geurt ‘naar oude verhalen, verschoten behang, stoffige dozen, vis en aardappelen, kortom huiselijk’. Overigens ook de ledematen, vooral de uitstekende, denk aan handen, vingers, voeten, tenen, oren en neuzen, krijgen volop aandacht, want ze moeten in dat gevaarlijk koude klimaat natuurlijk gekoesterd worden. Broekhuysen weet daarnaast het tijdloze soms ook nog eens te koppelen aan de actualiteit:

Herdís bukt zich bij de boekenkast. ‘Zie ik hier nu mijn onverwoestbare, slijtvaste encyclopedie?’ Ze zakt op haar knieën. ‘Een boek in prachtband, dat was de duurzaamheid van toen, weet je nog? Zwaar, massief en veertig jaar later nog als nieuw – waar vind je deze gloed nog? Nu is iets pas duurzaam als het in je handen uit elkaar valt, als het materiaal niets liever wil dan opgeven, terugkeren naar de aarde, stof tot stof.’

De aan de hoofdstukken voorafgaande stukjes Edda, de beroemde middeleeuwse verzameling noordelijke, zelfs IJslandse, mythologische verhalen, onderstrepen andermaal het raadselachtige karakter van het IJslandse leven. Dan hoef je ook niet meer vreemd op te kijken als het springerige familiegebeuren van Pippa en Loke even ongrijpbaar en raadselachtig lijkt als de verhalen uit de Edda. Magnetisch middernacht als roman draait dus niet in de laatste plaats om sfeer, die het bescheiden verhaal met de wonderlijk genaamde personen vorm geeft. Waarbij de nacht even magisch als magnetisch is.

André Keikes

Laura Broekhuysen – Magnetisch middernacht. Querido – Amsterdam. 224 blz. € 22,99.