Spijtlijstje

Wie Tzum een beetje volgt, weet dat we hier van lijstjes houden. Vrolijke vulling die toch heel veel zegt over de stand van de literatuur en de machten achter de canonieke vorming ervan. Begin maart publiceerden de NRC en De Standaard een top 50 van beste boeken van deze eeuw. Oud-criticus Arjen Fortuin mocht ook een lijstje inleveren, maar achteraf moest hij bekennen dat hij wel enige schaamte voelde toen bleek dat hij totaal witte kamer van Gerrit Kouwenaar was vergeten op te nemen. Fortuin publiceerde twee jaar terug een biografie over Kouwenaar.

Deze beschamende bekentenis dient vooral om duidelijk te maken dat toeval en willekeur onvermijdelijk een rol spelen bij zo’n project – ook wanneer de appels, peren en kruisbessen in een collectieve inspanning worden vergeleken.

Ik was ook 1 van 81 veellezers die mee mocht doen. Deze 10 boeken stuurde ik in:

1 Vallen is als vliegen – Manon Uphoff (2019)
2 Boven is het stil – Gerbrand Bakker (2006)
3 Sprakeloos – Tom Lanoye (2009)
4 Godenslaap – Erwin Mortier (2008)
5 De goede zoon – Rob van Essen (2018)
6 De trooster – Esther Gerritsen (2018)
7 Nestor – L.H. Wiener (2002)
8 Tirza – Arnon Grunberg (2006)
9 Een schitterend gebrek – Arthur Japin (2003)
10 Vingers van marsepein – Rascha Peper (2008)

Als je zo’n lijstje maakt, dan zitten daar ook wat opportunistische keuzes bij. Gerbrand Bakker moet er natuurlijk in staan, maar als je me het pistool op de borst zet, dan heeft Juni me misschien nog meer geraakt dan Boven is het stil. Boven is het stil maakt echter meer kans om in de top 50 voor te komen, gokte ik (maar ik had slechts twee medestanders die het boek op de tiende plek hadden gezet, zodat de roman slechts twaalf punten vergaarde). Bij Arthur Japin zou ik met de dreiging van hetzelfde pistool misschien kiezen voor een van delen in de reeks Privé-domein. Japin werd bij de veellezers vier keer genoemd, maar met verschillende boeken (waaronder één gediskwalificeerd boek, waarover later) en ontbreekt ook in de top 50. Erwin Mortier, Esther Gerritsen, L.H. Wiener en Rascha Peper moet je eveneens vergeefs zoeken. Achteraf had ik spijt dat ik één boek niet genoemd heb: Over de liefde van Doeschka Meijsing.

In het schaamtestuk van NRC-ombudsman Arjen Fortuin staat dat de lijst van beste boeken van deze eeuw geïnspireerd is op de lijst van The New York Times met The 100 Best Books of the 21st Century. In Nederland werd echter al eerder een soortgelijke lijst samengesteld door De Groene Amsterdammer in 2020. Toevallig ook met 81 beroepslezers. Bij die lijst mocht je ook vertaalde literatuur opnemen. Mijn top 10 uit 2020 bevatte gelukkig wel Doeschka Meijsing:

* W.G. Sebald, Austerlitz
* Laurent Binet, HhhH
* Alan Hollinghurst, The Line of Beauty
* Mark Haddon, The Curious Incident of the Dog in the Night-Time
* Michel Houellebecq, Platform
* Gerbrand Bakker, Boven is het stil
* Tommy Wieringa, Joe Speedboot
* Tom Lanoye, Sprakeloos
* Doeschka Meijsing, Over de liefde
* Manon Uphoff, Vallen is als vliegen

Mijn lijstjes scoren goed op lhbtq+-niveau, maar de man-vrouwverhouding is nogal ongelijk. Om maar niet te spreken van de 100% witte auteurs. Ik denk dat Roline Redmond bij haar lijstje voor de NRC een kleurige contrapunt wilde zetten, maar ik vraag me af of ze achteraf geen spijt heeft dat haar enigszins ijdele lijst online is gezet:

1 De Doorsons: Op zoek naar een Afro-Amerikaanse slavenfamilie in het Caribisch gebied – Roline Redmond (2021)
2 De wasvrouw van de Drambrandersgracht – Roline Redmond (2024)
3 Fansi’s stilte: een Surinaamse grootmoeder en de slavernij – Tessa Leuwsha (2015)
4 Jaguarman – Raoul de Jong (2020)
5 Kopzorg : het verhaal van vader en zoon – Edgar Cairo (1969) (gediskwalificeerd)
6 De eeuw van mijn vader – Geert Mak (1999) (gediskwalificeerd)
7 Het pauperparadijs – Suzanna Jansen (2008)
8 Het zwijgen van Maria Zachea – Judith Koelemeijer (2001)
9 Geschiedenis van Suriname – Hans Buddingh’ (1995) (gediskwalificeerd)
10 De zwarte met het witte hart – Arthur Japin (1997) (gediskwalificeerd)

Het duurt nog een kwart eeuw voordat we het beste boek van de eerste helft van deze eeuw kunnen uitroepen. Ik ben dan 85. Als ik gemiddeld 100 boeken per jaar lees, dan moeten er tussen die 2500 boeken vast weer nieuwe meesterwerken zitten. Ik kan niet wachten, vooral niet op die meesterwerken van mezelf.

Coen Peppelenbos