Kluwen uit een koker

Hans Glaubitz, diplomaat in ruste, mag graag verhalen vertellen. Ook in zijn nieuwste boekje, De sigarenkoker van Dr. Kordt, bewijst hij zich als een verteller pur sang.

Glaubitz heeft niet veel nodig om op de vertellersstoel plaats te nemen. Dit keer is de aanleiding een sigarenkoker met de inscriptie Dr. Th. Kordt, Auswärtiges Amt. Glauwitz kreeg het kleinood ooit van een kennis in Berlijn, die het hem overhandigde met de woorden: ‘Jij bent ook diplomaat, je rookt sigaren, je interesseert je voor de Duitse geschiedenis, ik denk dat die sigarenkoker bij jou in goede handen is.’
Met dat laatste is geen woord te veel gezegd. De sigarenkoker zette Glaubitz op het spoor van Theodor en Erich Kordt, twee Duitse diplomaten die in de jaren late dertig betrokken waren bij pogingen om een staatsgreep te plegen tegen Adolf Hitler en diens trawanten.
De samenzweerders zagen met lede ogen aan hoe Hitler in 1938 aanstuurde op de bezetting van buurland Tsjechoslowakije. Volgens een deel van de legerleiding was Duitsland, twintig jaar na de verpletterende nederlaag in de Eerste Wereldoorlog, militair en mentaal totaal niet toe aan een nieuw gewapend conflict.

Sluimerend verzet onder hoge militairen en ambtenaren, dikwijls afkomstig uit de adel of de hogere bourgeoisie, was er in Duitsland altijd al geweest tegen Hitler, die Oostenrijkse korporaal, die ongepolijste schreeuwlelijk die de gevestigde orde weleens zou komen vertellen waar het met Duitsland naartoe moest.

De samenzweerders hoopten de Britten zover te krijgen dat die duidelijk zouden maken bij een Duitse aanval op Tsjechoslowakije niet afzijdig te blijven. Zo’n verklaring zou, zo hoopten ze, de legerleiding ertoe aanzetten een coup te plegen om de in hun ogen onzalige aanval op Tsjechoslowakije te verijdelen.

De gebroeders Kordt speelden een cruciale rol in de contacten met de Britten. Erich was op dat moment kabinetschef op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Berlijn, Theodor tweede man op de Duitse ambassade in Londen, met goede contacten in Britse regeringskringen.
Glaubitz beschrijft tot in detail hoe de samenzweerders voor hun plannen gehoor probeerden te krijgen bij de Britten. Die gaven echter nul op het rekest: ook de Britten meenden dat ze op dat moment nog niet sterk genoeg waren om Duitsland militair de baas te kunnen; de Britse premier Neville Chamberlain meende de zaak in der minne te kunnen regelen door Duitsland het Sudetenland te gunnen en zo ‘peace for our time’ te bewerkstelligen. Dit ‘verraad van Tsjechoslowakije’ gaf de Britten overigens wel tijd en respijt om zich militair voor te bereiden op de oorlog die in 1940 zou uitbreken.

Deze historische feiten zijn algemeen bekend, maar door te focussen op twee nauw betrokkenen, hun beweegredenen en hun twijfels, geeft Glaubitz deze gebeurtenissen meer kleur en diepte. Hij schetst een levendig beeld hoe de broers en hun medesamenzweerders heen en weer geslingerd werden tussen enerzijds loyaliteit aan het ambt en anderzijds hun geweten.

De werkelijke charme van dit boekje vormen echter de talloze terzijdes waarmee Glaubitz zijn relaas doorspekt. Als er maar even een aanleiding voor is, neemt de auteur de lezer bij de hand om hem bij te praten over zulke uiteenlopende zaken als het luxe leventje op de ambassade in Havana, het functioneren van de Volkenbond, warenhuizen en Konditoreien in het interbellum in Berlijn, de nog altijd zichtbare Italiaanse invloeden in Ethiopië en de nazisympathieën die voor de oorlog ook in sommige hoge Britse kringen aanwezig waren. Glaubitz mag al die zijpaadjes graag bewandelen en weet de lezer er keer op keer mee te verrassen.

Over zijn zoektocht naar verhalen achter de eigenaar van de sigarenkoker schrijft Glaubitz: ‘Een kluwen wol was het, en wanneer je eenmaal aan een draadje trekt weet je niet waar het ophoudt’. Glaubitz weet al die draadjes op zeer lezenswaardige wijze aan elkaar te breien.

Roeland Sprey

Hans Glaubitz – De sigarenkoker van Dr. Kordt. De samenzwering van twee Duitse diplomaten tegen Hitler. Van Oorschot, Amsterdam. 224 blz. € 24,50.