Tegen banden schoppen

Op bladzijde 118 van Elisabeth Tonnards bundel Voor het ideaal, lees de schaal staat: ‘Pag. 19, regel 16 van boven voor ‘het ideaal’, lees ‘de schaal’. De lezer van de bundel gaat dan naar bladzijde 19 van de bundel, regel 16. Daar staat ‘zodat hij precies paste’. Het gaat over een dode duif. Het is een treffend verwoorde actie, die volgde op het vinden van de dode duif. Niet sentimenteel en door de tegenstellingen: dood – lieftalligheid, dood – flexibel en zacht, dood – gewilligheid, dood en het zich schurken tegen de wanden, effectief.

Het bloed van de grijze duif was rood.
In mijn handen hield ik de dood,
klaarblijkelijk.
Het was moeilijk te geloven
zo met de kleine oogjes open
met het lichaam zo lieftallig
zo zacht en compact
zo flexibel en intact
dat het niet uiteenviel.
Hij liet zich transporteren
en toen gewillig daar draperen
waar ik gegraven had.
Hij vond het niet erg
om te liggen in de aarde.
Hij schurkte zich tegen de wanden
zodat hij precies paste
in dat veel te kleine gat.
Drie rozen konden er nog bij.
Toen liet hij zonder protesteren
de aarde op zich scheppen.
Hij liet zich aanstampen.
Arm dier, sprak ik
en dat tezamen met de rozen
was wat hij kreeg.

Maar wat op bladzijde 118 staat heeft niets met de duif te maken; het is een citaat van iemand anders en het levert een intrigerende titel op, waarvan ik de betekenis niet kan omschrijven. Is dat niet steeds zo? We zien dingen en proberen er betekenis aan te geven, maar dat lukt niet. We kunnen herhalen. We kunnen citeren. We kunnen teksten van bekende dichters opnemen, herhalen. We kunnen in teksten van andere dichters woorden laten verdwijnen en zo een nieuwe tekst maken. We kunnen een film breken in beelden en die tegen elkaar zetten en herhalen. Sommige lezers houden daarvan.

Elisabeth Tonnard is vooral beeldend kunstenaar, maar ze studeerde literatuurwetenschap. Ze maakte vele boeken, kunstboeken. Dit is haar eerste bundel die gerekend wordt tot de poëzie en die zelfs een nominatie kreeg voor de Buddingh’-prijs. Maar er was al De wereld is er (2007), genomineerd voor de Hugues C. Pernath-prijs. Getipp-exte gedichten van T.S. Eliot verschenen in Let us go then, you and I (2003) en in 2012 bracht Tonnard The Invisible Book uit, te koop voor nul euro.

Ze eigent zich allerlei teksten toe, citeert, kopieert, zoals dat in de beeldende kunst en in de film al heel lang gebeurt. Filmkenners hebben er plezier in citaten of allusies naar grote voorgangers te herkennen. En in de literatuur is het niet anders. Wie heeft niet iets van Gorter herhaald of van Marsman, van Dante of Homerus, Shakespeare, Hadewijch? Wie heeft niet de werkwijze van Schippers of die van Lucebert laten zien in zijn eigen teksten?

Natuurlijk maakt de dichter iets nieuws door zijn of haar visie te geven op tekst of werkelijkheid. Mij bevallen de gedichten uit de afdeling ‘De kiezelstenen’ het beste. De lange prozateksten kunnen me niet boeien. Ze doen willekeurig aan en ik krijg de neiging om teksten uit kranten te knippen en er mee te schuiven en toe te geven aan mijn idiosyncrasie, maar ik zal me beheersen.

Ga ergens zitten en teken op wat je ziet. Dat is altijd een keuze, jouw keuze. Onze hersenen laten niet toe alles te zien en te interpreteren. We zouden volslagen krankzinnig worden. We kunnen niet eens alles zien en horen, want onze zintuigen pikken alleen op wat binnen ons waarnemingsvermogen valt. Niet ultrasoon, niet infrarood. En onze hersenen kiezen dan ook nog wat bij onze individualiteit en ons voortbestaan past.

‘Opeens schokt een emmer, er wordt een dweil ondergedompeld, een jongen reikt omhoog om de luiken neer te laten – de bewegingen verdwijnen. // En gaan verder. Een groepje mannen trekt rond een geparkeerde cabriolet als een lome karavaan. Hun gebaren, weids als van wijzen in gewaden, reiken tot de hoeken van de straat, waar de schaduwen beginnen. Een voor een schoppen ze tegen de banden van de auto die hen samenbracht. Een man voegt zich bij hen en handen slaan ineen voordat de trektocht verder gaat.’ Filmische taal.

Remco Ekkers

Elisabeth Tonnard – Voor het ideaal, lees de schaal het balanseer, Gent. 140 blz. € 22,50.