Na al die lijstjes van anderen ook een lijstje van onszelf. De vraag was om de drie favoriete boeken te noemen die onze medewerkers dit jaar gelezen hadden. Hoefde dus niet in 2018 verschenen te zijn. Een diverse lijst. De goede zoon van Rob van Essen werd vier keer genoemd, evenals Jij bent van mij van Peter Middendorp. De trooster van Esther Gerritsen komt drie keer in de lijst voor.

Lex Bijlsma
1 Daniel Kehlmann – Tijl
De gruwelen van de Dertigjarige Oorlog beschreven met mededogen en humor.

2 Auke Hulst – En ik herinner me Titus Broederland
De Groningse aardbevingsangst verplaatst naar het land van de blues. Klinkt raar maar het werkt.

3 Ilja Leonard Pfeijffer – Grand Hotel Europa
Het is een metafoor, en een pastiche van Der Zauberberg, maar het aardige is dat de schrijver dat ook ronduit toegeeft en dat het leesplezier volledig in stand blijft.

Anton Brand
1 Thomas Mann – Jozef en zijn broers
Aan het lezen van de prachtige Thomas Mann-vertaling door Thijs Pollmann, die in 2014 verscheen, was ik nog niet toegekomen, dat heb ik dit jaar gedaan. Een monumentaal werk in vier delen, dat geen moment verveelt. Eruditie, visie en stijl gaan hand in hand.

2 Marita Mathijsen – Jacob van Lennep. Een bezielde schavuit
De biografie van Jacob van Lennep door Marita Mathijsen is fantastisch: onderhoudend, meeslepend, vol vaart, met humor. Mathijsen brengt Van Lennep op een benijdenswaardige manier tot leven – en vindt het jammer dat ze hem niet persoonlijk heeft gekend.

3 Isabel Allende – In the Midst of Winter
In de eerste dagen van januari begint Isabel aan een nieuw boek – en hoe dat uitpakt, verschilt van jaar tot jaar. In 2018 zat ‘t allemaal mee en was ze weer ‘ns op haar best. In the Midst of Winter is een van de betere Allende’s, gewoon een goed verteld, mooi verhaal.

Roos Custers
1 Onder de Vulkaan, Malcolm Lowry
Voor een naar dit boek genoemde talkshow herlas ik deze dronkenmanstrip van Lowry en wederom was het een sensationele ervaring. Na een pagina of vijftig zit je er helemaal in. Een hallucinerend, lyrisch verslag van de laatste dag uit het leven van consul Geoffrey Firmin. Meeslepend, genadeloos: wat zit dit boek toch ongelooflijk goed in elkaar! Dik zeventig jaar na verschijnen nog steeds een aanrader.

2 Leven & Lot, Vasili Grossman
Nog een klassieker – geschreven in 1959, verschenen in Rusland in 1980, maar voor het eerst in het Nederlands pas in 2008 – maar ditmaal eentje die ik in 2018 voor het eerst las: Leven & Lot is een machtig epos over mensen en mensenlevens ten tijde van de Tweede Wereldoorlog, culminerend in de Slag om Stalingrad. Hoewel de binnenlanden van Rusland midden in een barre winter gepaster zouden zijn geweest, las ik dit boek deze zomer op een zonnig strand aan de Zee van Azov. Rillen en bibberen bij 38 graden Celsius.

3 Tsjaikovskistraat 40, Pieter Waterdrinker
Uiterst vermakelijk en origineel boek over het adres waar de auteur al tijden woont en over wie daar de afgelopen honderd jaar zoal hebben rondgelopen.
De geschiedenis van Rusland is vakkundig gemixt met de autobiografie van Waterdrinker. Met veel vaart, humor en zelfspot, en een onvergetelijke, schrijnende begrafenisscène. Waterdrinker die bij min 20 in de grond in een openbaar park een grafje staat te hakken voor een dierbare overleden poes: het staat op mijn netvlies gegrift.

Frank van Dijl
1 Frank Westerman – Wij, de mens
Meeslepend (en met gevoel voor humor) geschreven verslag van de speurtocht naar het moment waarop de mens mens werd en zich verhief boven de andere dieren. (Of schrijven dieren ook boeken over hun oorsprong?)

2 Noah Strycker – Grenzeloos vogels kijken
Een vogelaar beschrijft zijn Big Year, een fascinerende reis om de wereld. Spannend. Van dit boek krijg je zin in: 1. een wereldreis; 2. vogels kijken of 3. een combinatie van beide.

3 Ernest Hemingway – Afscheid van de wapenen
Een klassieker natuurlijk, gelezen omdat ik naar het gebied ging waar zich het front tegen Oostenrijk-Hongarije bevond in de eerste wereldoorlog. Opvallend is dat Hemingway de verschrikkingen van de oorlog onaangedaan beschrijft. Emotioneel is pas het eind van het boek als zijn kind dood wordt geboren en zijn vrouw kort daarna overlijdt.

Cilla Geurtsen
1 Annet Schaap – Lampje
Prachtig, sprookjesachtig kinderboek van Annet Schaap over de dochter van de vuurtorenwachter. Fijne dialogen, originele beelden en hartverwarmende personages. Dit boek wordt over vijfentwintig jaar nog gelezen.

2 Peter Middendorp – Jij bent van mij
Ik heb dit boek ademloos uitgelezen. Je kijkt mee door de ogen van een dader. De manier waarop Peter Middendorp dit verhaal structuur heeft gegeven is razendknap en origineel.

3 Jean-Marc van Tol – Musch
Het fictiedebuut van Jean-Marc van Tol. Het eerste deel van een trilogie over Johan de Witt. Ieder personage heeft een eigen stem in dit boek. Ik kan niet wachten op deel II.

Jan Glas
Joseph Roth – Zipper und sein Vater

Nikolai Gogol – Dode zielen

W. Somerset Maugham – Of human bondage

Willem Goedhart
1 Michel Faber – Gods speelgoed
Debuutbundel (1998) met onvoorspelbare korte verhalen over eenzame personages in vreemde settings. Meesterlijke beginzinnen als: ‘Toen de maagd Maria van haar voetstuk viel en vlak voor hun voeten aan gruzelementen sloeg, wisten Robbie en McNair dat het een allesbehalve eenvoudige klus zou worden.’ Originele variaties op klassieke thema’s, zowel grappig als ontroerend, en vooral sterk en gedurfd verteld.

2 Han Kang – De vegetariër
Literaire culthit (2015) uit Zuid-Korea: een vrouw besluit na een droom om veganist te worden, tot afschuw en onbegrip van haar sociale omgeving. Sterk verhaal over onbewust uit de pas lopen en je gevoel volgen, aangevuld met treffende karaktertekeningen en een vernietigend portret van een conceptueel kunstenaar.

3 Sebastian Barry – Dagen zonder eind
Meest recente roman (2016) van de bekroonde Ierse auteur, waarin twee jongens als soldaten door de VS van halverwege de 19e eeuw trekken. Een aanstekelijke vertelstem, prachtige zinnen en rake observaties over relevante thema’s als ras, homoseksualiteit en gender-identiteit, die volstrekt genormaliseerd worden.

Erik-Jan Hummel
1 Tarjei Versaas – De vogels

2 Sylvie Marie – Houdingen

3 Peter Terrin – Patricia

André Keikes
1 Nicolien Mizee – Faxen aan Ger – De porceleinkast. (Van Oorschot)
Een vrije geest die welbespraakt en steeds verrassend haar eigen koers vaart.

2 A.J.H. Dautzenberg – Ik bestaat uit twee letters. (De Arbeiderspers)
Nog een eigenzinnige geest, die strijdt tegen de gedachtenpolitie van onze tijd.

3 Ulrich Alexander Boschwitz – De reiziger. (Lebowski)
Teruggevonden roman uit 1938, die een hoogst actuele vraag stelt: wie behoort er tot de weinigen met compassie voor mensen in nood?

Vincent Kortmann
1 De goede zoon – Rob van Essen
In De goede zoon gaan alle remmen los. Bekende elementen uit het werk van Rob van Essen worden in dit boek gecombineerd met een roadtrip, zenboeddhisme en een vette laag science fiction. En het werkt fantastisch!

2 Jij bent van mij – Peter Middendorp
Dankzij zijn fenomenale stijl weet Peter Middendorp van een bruut gegeven (moord+verkrachting), een bijzonder gevoelig en subtiel verhaal te smeden. Volstrekt geloofwaardig.

3 De trooster – Esther Gerritsen
De trooster is een kraakhelder boek dat van het begin tot het eind klopt. De alomtegenwoordige symboliek voelt dankzij de elegante stijl van Gerritsen nooit gekunsteld. Zeer geschikt voor leesclubs.

Rieuwert Krol
1 Beatrijs Smulders en Mariel Croon – Veilig zwanger
De komst van (weer) een kleine Krol maakt de wereld kleiner. Nauwelijks een roman gelezen dit jaar. Wel veel non-fictie (Timothy Snyder De weg naar onvrijheid bijvoorbeeld) maar het handboek van Smulders is op dit moment een betrouwbaardere gids.

2 Karl Ove Knausgård – Inadvertent
Lezing van de Noor over zijn moeizame ontwikkeling tot schrijver.

3 Teun van der Keuken – De supermarkt survivalgids
Het is altijd goed om te lezen hoe je bedonderd wordt. Ook leuk om (wat oudere) kinderen voor te lezen.

Jane Leusink
Michel Ondaatje – Warlight
Een rijk avontuurlijk boek.

Anton Valens – Het boek Ont
Geestig, Gronings, Man en Post, de Metro, het absurde, het schrijnende. De maffe verzameling Ont-woorden.

Édouard Louis- En finir avec Eddy Bellegueule
Uit je milieu breken.

Arjen van Meijgaard
1 Archipel van de hond, Philip Claudel
‘Het knappe is dat Claudel met een gefingeerd eiland, in een soort donkere sprookjessfeer, met min of meer universele personages, de realiteit fileert en in dunne plakjes aan de lezer voorlegt. Kijk eens, zo zit de maatschappij in elkaar en jij doet er op jouw manier net zo goed aan mee. Zijn vertelling sleept je mee en laat je voortdurend twijfelen: zijn de mensen van het eiland echt zo lafhartig en wreed als ze lijken?’ (citaat uit mijn recensie op Athenaeum.nl)

2 De dochter van Crusoe, Jane Gardam
Jane Gardam verleidt met haar roman De dochter van Crusoe de lezer met een bezield verhaal en een prachtig tijdsbeeld. We volgen Polly Flint van haar kindertijd en het is moeilijk niet verknocht te raken aan dit eenzame en eigengereide schepsel dat in de eerste helft van de turbulente twintigste eeuw het hoofd boven water moet zien te houden.

3 Twee meisjes en ik, A.H. Nijhoff
Een heruitgave van een weemoedig verhaal vol onderhuidse spanningen, onuitgesproken liefdes en onvervulbare verlangens.

Reinjan Mulder
1 Hella en Sandra Rottenberg – De sigarenfabriek van Isay Rottenberg, Atlas Contact.
Een voorbeeldig verhaal over een hoogstpersoonlijke geschiedenis, die desondanks veel inzicht geeft in het Duitse bedrijfsleven tijdens het interbellum. Hoe een joodse sigarenfabrikant in de jaren dertig een verlopen Duitse sigarenfabriek groot maakte en daarna weer verloor.

2 Anne Geene en Arjan de Nooy – The universal photographer, De Hef.
Verbijsterend boek over fotografie als beeldende kunst. Vanuit diverse invalshoeken werpen de twee auteurs nieuw licht op wat het afbeelden van de werkelijkheid met ons doet.

3 Yra van Dijk – Afgrond zonder vangnet – Liefde en geweld in het werk van Arnon Grunberg, Nijgh & Van Ditmar.
Een boek zoals er meer geschreven zouden moeten worden. Hoe een literatuurwetenschapper het werk van een nu schrijvende generatiegenoot leest en herleest, om te kunnen concluderen dat Arnon Grunberg wel degelijk tweede-generatie-oorlogsromans schrijft.

Martijn Nicolaas
1 Renate Dorrestein – Dagelijks werk
Deze essays geven eigenlijk nog meer dan haar romans aan wat een goede schrijfster Dorrestein was. Helder, geestig, ironisch, scherp. En wat een liefde voor literatuur spreekt eruit! Echt met heel veel genoegen, bewondering, instemming en plezier gelezen.

2 Esther Gerritsen – De trooster
Mooi hoe Gerritsen op een toneelmatige manier een sfeer weet neer te zetten en een drama weet op te bouwen met een duidelijke opbouw, climax en afbouw. Haar dialogen zijn subliem. En dit keer zit er meer vlees aan de botten van het verhaal dan in haar andere boeken, die vaak bijna geheel uit dialogen bestaan.

3 Sander Kollaard – Levensberichten
In de zes verhalen in deze bundel is de herinnering aan een verdwenen of gestorven geliefde of bekende een constante factor. Dat levert prachtig geformuleerde, filosofische verhalen op, vol intertekstualiteit, die steeds een melancholische ondertoon hebben en het midden houden tussen essays en verhalen

Ronald Ohlsen
1 Ilja Leonard Pfeijffer – Grand Hotel Europa
On-Nederlands goed. In één woord: fantastisch, grandioos, magnifiek, splendide, subliem, superbe, wondermooi.

2 Jan van Aken – De ommegang
Een schitterende roman waarin Van Aken een vitaal beeld oproept van lang vervlogen tijden, niet door zich heel strikt te houden aan wat de historici daarover hebben gepubliceerd, maar door te kiezen voor een sprankelende cocktail van feitelijkheden, fantasie en humor.

3 Umberto Eco – Op de schouders van reuzen
‘Un evento festoso per i lettori di Eco’ schreef Eco’s Italiaanse uitgever. En inderdaad: Op de schouders van reuzen is een feestje voor liefhebbers van het klassiek geworden oeuvre van Umberto Eco. Niet te versmaden. Vertaald door Hans van den Berg.

Jürgen Peeters
1 Verhalen uit de binnenstad – Shaun Tan

2 Tegenwoordig heet iedereen Sorry – Bart Moeyaert

3 Ze gaan er met je neus vandoor – Ted van Lieshout

Coen Peppelenbos
1 De goede zoon – Rob van Essen
Een roman die in het verleden, heden en de toekomst speelt. In die toekomst gaat de hoofdpersoon in een zelfrijdende en denkende auto op pad. Een auto waarmee hij zelfs seks heeft. Knap geconstrueerd boek, waarin Van Essen ook nog een autobiografische laag heeft aangebracht.

2 Jij bent van mij – Peter Middendorp
Ongemakkelijk boek want je zit in het hoofd van een moordenaar die jarenlang blijft functioneren binnen zijn gezin, op zijn werk en in de maatschappij, omdat hij niet gepakt wordt. Hoe werkt dat brein? Kun je je vrouw en kinderen weer recht in de ogen kijken?

3 De trooster – Esther Gerritsen
Hoe een leek die woont en werkt in het klooster de geestelijke leidsman wordt van een in opspraak geraakte politicus. En dat allemaal rond Pasen. Dat kan niet goed gaan en dat gaat het dan ook niet.

Daan Pieters
1 Eigenlijk dateert Tsjaikovskistraat 40 van Pieter Waterdrinker van eind 2017, maar de meeste mensen lazen het wellicht pas dit jaar en het boek is uitzonderlijk genoeg om hier te vermelden. De al jaren in Rusland wonende auteur schreef een heerlijk atypische roman, het complete tegendeel van wat bijna al die andere Nederlandstalige schrijvers tegenwoordig produceren. Tsjaikovskistraat 40 is geen zuinig domineesproza, geen ingetogen boekje over de piepkleine leefwereld van een doorsnee schrijver die over first world problems piekert, maar een onbeschaamd barokke, wijdlopige, verhalende (!) roman van een auteur die zowaar interessante dingen beleeft in het verre Rusland. Aanbevolen voor iedereen die naar verandering in het Nederlandstalige literaire landschap snakt.

2 Rafael Chirbes (1949-2015) is niet meer. Uit de erfenis van deze Spaanse topauteur kregen we nog een onverwachte meevaller: Paris-Austerlitz, een ontroerend verhaal over de liefde tussen een Spaanse schilder en een Franse arbeider dat ontroert zonder sentimenteel geschmier.

3 Elke lezer heeft wel minstens een livre de chevet, zoals de Fransen dat noemen, een lievelingsboek dat levenslang bijblijft. Ik kan er meerdere opnoemen, maar Mijn laatste snik van de Spaanse cineast Luis Buñuel (1900-1983) is een bijzonder geval. Buñuel, bekend van onder meer de surrealistische film Un chien andalou, die hij met Salvador Dalí draaide, schreef het boekje in feite niet eens zelf: het werd samengesteld uit een reeks interviews over de meest uiteenlopende onderwerpen, gaande van de Spaanse burgeroorlog tot de enige juiste manier om een dry martini te mixen (als u niet voor de dag kunt komen met ijs dat minstens tot twintig graden onder nul is gekoeld, vergeet het dan maar). De Nederlandse vertaling is trouwens alleen nog tweedehands te verkrijgen, dus voorlopig blijf ik aangewezen op de stukgelezen Spaanse vertaling die ik ooit toevallig kocht zonder te beseffen dat het origineel in het Frans was geschreven. Een herdruk in 2019 zou mooi zijn.

Miriam Piters
Mijn top drie bevat de beste Nederlandse roman, de beste niet-Nederlandse roman en het beste non-fictieboek van al wat ik het afgelopen jaar las (iets meer dan tweehonderd boeken):
1 Bertram Koeleman – Het wikkelhart
Wat een heerlijk spel speelt Koeleman met mij als lezer. Ik hoop toch zo dat zijn werk in de prijzen gaat vallen, want wat is zijn werk vernieuwend en verruimend, niet alleen voor de geest van de lezer maar ook voor de reikwijdte van de Nederlandse literatuur.

2 Gabriel Tallent – My absolute darling
De veertienjarige Turtle leidt een naargeestig, troosteloos, desolaat leven met haar vader die haar op alle mogelijke manieren in zijn klauwen probeert te houden. Tallent onderzoekt in zijn weergaloze debuut op beklemmende manier de meest lugubere vormen van liefde.

3 Dore van Duivenbode – Mijn Poolse huis, vakanties naar Auschwitz
Haar betrokken en persoonlijke geschiedenis toont de buitengewone waarde van literaire geschiedschrijving: de kracht van contempleren over andermans mores, gehuld in een bevlogen, beeldende taal.


Maarten Praamstra
Radna Fabias – Habitus

Rob van Essen – De goede zoon

Lieke Marsman – De volgende scan duurt vijf minuten

Wiebren Rijkeboer
1 Edward St. Aubyn – De Patrick Melrose romans
Vijf romans gebundeld, tezamen een indrukwekkend epos van een half geleefd leven in de verziekte schoot van de Britse aristocratie.

2 Carsten Jensen – De eerste steen
Grootse (anti)oorlogsroman. Magisch-realisme in de hel van Afghanistan.

3 Willy Vlautin – Laat me niet vallen
Een verloren leven, met adembenemende precisie en mededogen opgetekend.

Koen Schouwenburg
1 In de schaduw van meisjes in bloei van Marcel Proust: Fijne nieuwe vertaling van dit tweede deel van Op zoek naar verloren tijd. Proust is leerzaam; hij gidst me door de liefde en dus kan ik niet stoppen met praten over Proust; ik denk dat mijn vriendin J. me nog eens een peun geeft als ik z’n naam noem.

2 Niet door water maar door vuur van James Baldwin: Misschien wel het beste literaire essay van de 20ste eeuw en oh zo belangrijk, nog steeds, ook in Nederland, helemaal in de maand december.

3 De passie volgens G.H. van Clarice Lispector: Een meesterlijke roman over identiteit. Deze roman is de definitie van dubbelzinnigheid. Het is talige twijfel.

Doeke Sijens
1 Muriel Spark – Memento Mori

2 Michael Chabon – Moonglow

3 Andrew Sean Greer – Less

Joep Stapel
1 Spiegel spiegel schouder van Dorthe Nors
Kalme, sympathieke, lichtelijk bevreemdende roman over Sonja, die op haar veertigste rijles neemt, veel achterom kijkt, maar niet kan schakelen. De Deense Dorthe Nors is een koningin van de subtiele ontregeling.

2 Asymmetry van Lisa Halliday
Drieluik over een jonge redactrice die een affaire krijgt met een wereldberoemde schrijver. Lisa Halliday is redactrice en had ooit een affaire met Philip Roth, maar haar debuutroman is veel meer dan bekentenisproza: een inventieve, razendknappe verkenning van de asymmetrieën in drie ongelijksoortige, maar boeiende levens.

3 Winter van Ali Smith
Ali Smith is een zeldzaam soort schrijver. Eén regel is genoeg om haar handtekening te herkennen, en toch weet ze je telkens weer te verrassen. Winter is het tweede deel van haar seizoenenvierluik, dat ze dicht op de huid van de tijdgeest schrijft: Autumn ging over Brexit, Winter over Trump. En over kunst, de dood, liefde… Maar het boek is vooral een Ali Smith-roman: de lekkerste cocktail van ideeën en sprankeltaal die letterland serveert.

Bart Temme
1 Rob van Essen – De goede zoon
Echt een heerlijke roman. De verteller van dit verhaal neemt je mee naar de toekomst waarin allerlei absurde voorvallen plaatsvinden (penetratie door een zelfsturende auto, personages van wie onduidelijk is wat hun rol is, Big Brother-toestanden), maar plaatst daartegenover een ijzersterke autobiografische en realistische verhaallijn over zijn jeugd, zijn gelovige ouders en zijn (uiteindelijk) dementerende moeder voor wie hij zorgdraagt. En dit allemaal geschreven in een sublieme stijl: zinnen overgoten met ironie.

2 Peter Middendorp – Jij bent van mij
Zeer sterk psychologisch portret van een man die zich op een dag vergrijpt aan een meisje. Vanaf de openingsscène bouwt Middendorp de spanning knap op. De structuur van deze roman is goed doordacht, waardoor je als lezer voor verschillende dilemma’s komt te staan. In hoeverre ben je in staat om zelf een moord te plegen? De sobere stijl creëert de juiste sfeer en sluit goed aan bij het Groningse platteland en het boerenleven.

3 Bart Moeyaert – Tegenwoordig heet iedereen Sorry
Moeyaert staat nog steeds aan de top van de jeugdliteratuur. Hij weet hoe je een goede jeugdroman schrijft: je blijft mooie zinnen onderstrepen (de poëzie is nooit ver weg) en alles is zo fijn impliciet beschreven. Ik werd meteen verliefd op Bianca, de hoofdpersoon van dit verhaal. De wijze waarop zij haar omgeving en familie observeert, is zo scherp én humoristisch.

Enno de Witt
1 Diverse auteurs – Onder de toonbank, pornografie en erotica in de Nederlanden

2 Sei Shōnagon – Het kussenboek

3 Mihail Sebastian – Vrouwen