De Club van Echte Lezers, slimme marketing?

Op een of andere manier kwam ik kortgeleden in contact met de Club van Echte Lezers. Kreeg een e-mail van een pr-medewerker van Atlas Contact met het bericht: ‘Gefeliciteerd, jij bent gekozen om Zeeuws Geluk van Carolijn Visser te lezen en te recenseren!’ De spelregels zijn eenvoudig: lees het boek en plaats je recensie op ten minste twee digitale plekken, ‘bijvoorbeeld op bol.com, hebban.nl of op een blog.’ En jawel, kort daarna lag het boek goed ingepakt op de mat.

Eind augustus 2013 lanceerde uitgeverij Atlas Contact tijdens de Amsterdamse Uitmarkt de Leesclub voor Echte Lezers. Inmiddels zijn zo’n 2.700 Echte Lezers aangesloten bij de club, die maandelijks een boek kunnen kiezen eenmalig of meerdere keren hun oordeel over een boek gaven. De site van de uitgever meldt geen doel, wel trekkertjes als ‘elke maand kans op exclusieve vooruitexemplaren’, uitnodigingen voor boekpresentaties en signeersessies en toetreden tot het Echte Lezers Panel, om zo mee te helpen met het vinden van de juiste doelgroep voor een bepaald boek.’ Dus toch een bedoeling, maar is dat niet de taak van de uitgeverij zelf? De Club van Echte Lezers kent ook een manifest; van ‘De Echte Lezer las wél alle boeken op de leeslijst’ tot ‘De Echte Lezer verlaat nooit het huis zonder boek’. Ik ben een lezer, maar voldoe niet aan de regels van de Club.

Mijn eerste reactie was: is het recenseren van literatuur geen vak van specialisten? Zijn we echt beland in een wereld waar iedereen een mening over van alles heeft, uitgenodigd wordt om dit de wereld in te sturen? Wil ik daar wel aan meedoen? Wie een auteursnaam en boektitel googelt komt vaak als eerste een hit van bol.com tegen, vaak met een anonieme recensie.

De laatste decennia verdwenen literaire bijlagen en verschrompelde het aantal literatuurkritieken in dag- en weekbladen. Tegelijkertijd kwamen literaire websites tot bloei – de een hield het langer vol dan de ander – en begonnen echte liefhebbers, ook wel ‘amateurs’ genoemd, hun blogs. Is Atlas Contact ook niet bezig om het vak van literair criticus nog verder te uit te hollen?

Wie op de site van Atlas Contact de auteur Carolijn Visser zoekt, vindt daar natuurlijk haar nieuwste boek, met ‘aanbevelingen’ uit de PZC (Provinciale Zeeuwse Courant) van Jan van Damme en Mario Molengraaf, maar ook van een liefhebber op leeskost.nl. Deze Piet Windhorst noemt het ‘Een heel sympathiek en informatief boek over het Zeeland van vroeger.’ Oordelen van amateurlezers worden lukraak tussen die van recensenten geplaatst, om de lezer maar te verleiden. Positieve uitspraken van bekende Nederlanders (Sylvia Witteman, Matthijs van Nieuwkerk) op social media over het boek dragen daar nog aan bij. Achter boekenwereld.nl zit VBK (Veen Bosch en Keuning), die zichzelf afficheert als ’een groep van sterke fictie- en non-fictie-uitgeverijen’ en marktleider in de algemene boekenmarkt. ‘Op Boekenwereld.com bestel je betrouwbaar en gemakkelijk alle (beschikbare) boeken.’ Daarmee levert de uitgeversgroep ook nog eens een ferme klap uit aan de (zelfstandige) boekhandel. Nee, ik word geen lid van deze club.

Ik las Zeeuws geluk en gaandeweg sloeg een tweede twijfel toe. Carolijn Visser ken ik als auteur van mooie reisboeken, van wie ik ruim een jaar geleden nog Selma las. Een aangrijpende roman over een Joodse vrouw die eerst de Tweede Wereldoorlog wist te overleven en daarna slachtoffer werd van de Culturele Revolutie onder Mao. Selma werd bekroond met de Libris Geschiedenisprijs en de Zeeuwse Boekenprijs. Zeeuws geluk schreef Carolijn Visser in opdracht van de Stichting voor Regionale Zorgverlening (SVRZ), een grote zorginstelling in Zeeland, van wie ze een werkbeurs kreeg. Niet eerder had ik een kleurrijker boek van een literaire uitgever in handen. Spreadsheets met idyllische landschapsfoto’s in kleur afgewisseld met historische familiekiekjes. Elk van de zeven hoofdstukken heeft een andere kleur streep onder aan de pagina.

Een filmpje op YouTube leert dat een column van Hugo Borst over de hulp aan ouderen en de zorg voor met name demente ouderen, én het vertrek van een SVRZ-bestuurder de aanleiding voor deze opdracht was. Een boek als afscheidscadeau… Zeeuws geluk moest andere organisaties (en lezers) anders laten denken over de ouderenzorg. Beïnvloeden heet dat. Immers, de medewerkers van de Zeeuwse zorginstelling, maar ook familieleden en bezoekers leden onder de negatieve publiciteit. Carolijn Visser werd geselecteerd uit een groep ‘Zeeuwse schrijvers’. Haar ervaring als reisschrijver zette ze in voor een tripje langs drie van de circa vijftig locaties: Aagtekerke, Domburg en Kamperland. In elk tehuis verbleef ze een paar dagen tot een week en verrichte participerend onderzoek. Als vraag kreeg Visser, die zelf haar jeugd op Walcheren doorbracht, mee ‘wat maakt het leven de moeite waard ook al woon je in een verpleeghuis? Een plek waar je liever niet wil zijn.’ Ik heb lang nagedacht over het bijna achteloze effect van de woordjes ‘ook al’; werken die niet suggestief, stigmatiserend of zelfs badinerend?

In navolging van Friesland – met een officiële taal – leeft in Zeeland het idee van ‘Zeeuwse schrijvers’. Zo bestaat er sinds 2003 een Zeeuwse Boekenprijs, bedoeld voor het beste boek met een Zeeuws onderwerp of van een auteur met een Zeeuwse achtergrond. In diezelfde tijd werd ‘De week van het Zeeuwse boek’ in het leven geroepen, in november, ver weg van de reguliere Boekenweek, en handig, zo tegen de feestdagen. Het Planbureau en Bibliotheek van Zeeland formuleert het zo: ‘Zeeuwen houden van verhalen. Literatuurliefhebbers staan er misschien niet zo bij stil, maar Zeeland heeft op het gebied van de letteren een uitstekende naam gevestigd.’ Dan volgen de namen van Annie M.G. Schmidt, Jacob Cats, J.C. van Schagen, Etty Hillesum, Hans Warren, Jacques Hamelink, Hans Verhagen, Wim Hofman, Carolijn Visser, Oek de Jong, Kees Slager, Franca Treur en Floortje Zwigtman. En van niet-Zeeuwen: Marnix van Sint Aldegonde, Jan Campert, Roel Houwink, Martinus Nijhoff en Ed Leeflang. Het Planbureau gebruikt ook de term ‘streekliteratuur’. Bijzonder, ‘streekroman’ ken ik wel; dat verwijst naar een minder in aanzien staand soort boeken.

Terug naar het boek. Visser neemt dus een kleine twee weken actief deel aan het leven van bewoners, de medewerkers, vrijwilligers en familieleden in drie verzorgingstehuizen op Noord-Beveland en Walcheren. Ze beschrijft de dagen daar, vol medeleven en mededogen. Leven waar vergetelheid, eenzaamheid en soms wanhoop dagelijks de kop op steken. Maar met een soort blijheid die aan de EO van weleer doen denken, komen de bewoners er toch elke keer weer bovenop. De titel Zeeuws geluk lijkt meer op een slogan van een zorginstelling dat behoefte had aan goodwill, dan dat het de problematiek van het ouder worden serieus neemt. Jammer voor Carolijn Visser, maar echte onafhankelijkheid is moeilijk. Dat haar vader docent kon worden op de kweekschool en niet op de Rijksleerschool, zoals zij die noemt, is een verschrijving, die wel past in het soort beoogde romantiek. Ik geef Carolijn Visser een faire kans met een nieuw boek. Ze heeft dit soort commerciële klussen toch niet nodig? Graag weer een reisverhaal of een historische roman. En zonder zorgbeurs.

Anne-Mariken Raukema

Carolijn Visser – Zeeuws geluk. Atlas Contact, Amsterdam. 224 blz. € 19,99.