Autisme of aanstelleritis

In 2018 verscheen Zondagskind, Judith Vissers mooie, sterk autobiografisch getinte roman over autisme. Een jaar later komt Eva Louise Bakker met een verhaal over hetzelfde onderwerp, al kiest deze debutante voor een andere, wat originelere benadering. Hoewel Bakker zich op de achterflap nadrukkelijk presenteert als ervaringsdeskundige op het gebied van autisme verwerkt ze die kennis in een raadsel dat door de hoofdpersoon moet worden opgelost, een alleraardigste invalshoek.

In Desnoods de hele wereld draait het om Anna Berg, een jonge vrouw die op een dag wordt verrast door het feit dat er ineens € 30.000 is bijgeschreven op haar bankrekening. Het is onduidelijk aan wie ze dit mooie geldbedrag heeft te danken en ze schrikt er erg van, want Anna houdt nou niet bepaald van verrassingen. Het vormt de aanleiding om oude bekenden, familieleden en mensen die ze alleen maar via Facebook kent te bezoeken. Misschien komt ze er op die manier achter wie haar met dat geld heeft verblijd, zo redeneert ze, en ze overwint er in elk geval heel wat angsten mee. Die ontmoetingen hebben heel wat voeten in de aarde, want Anna kampt met de nodige onhandigheden in de sociale omgang die sterk doen denken aan het door Visser behandelde syndroom van Asperger.

Op de achterflap staat dat Bakker een vlotte pen heeft en dat zij zich inzet voor meer begrip en openheid omtrent psychische problemen. Die vlotte pen heeft ze inderdaad, maar dat begrip creëren komt minder goed uit de verf. Dat ligt voornamelijk aan het hoofdpersonage. Anna is zo irritant dat de lezer een steeds grotere hekel aan haar krijgt. Moet een hoofdpersonage sympathiek zijn? Nee, natuurlijk niet. Maar Anna is zó’n vervelende, door zichzelf geobsedeerde zeurpiet dat je de indruk krijgt dat ze geen autisme heeft maar eigenlijk lijdt aan een combinatie van narcisme en aanstelleritis. Dat schuurt omdat aan alles is te merken dat het de bedoeling is dat de lezer met haar meeleeft. Even irritant is vriend Sam die zich zó gedienstig opstelt dat je tegen hem wilt schreeuwen: ‘Zeg eens tegen haar dat ze uit die slachtofferrol komt.’ Maar nee… Hij blijft zich maar aanpassen. Typerend is een scène waarin Anna een oude schoolvriendin ontmoet die haar vertelt dat ze vroeger nooit heeft gemerkt dat Anna moeite had met sociaal contact. Dan concludeert Anna:

Het stond vast. We zouden nooit meer afspreken. Ze zou nooit begrijpen hoe die jaren voor mij waren geweest. Omdat ik het haar waarschijnlijk niet uit kon leggen en het niet eens zou durven proberen.

Als ze de oorsprong van het mysterieuze geldbedrag uiteindelijk ontdekt – leuk bedacht, overigens – reageert ze op een vergelijkbare ‘alles draait om mij’-manier. Gelukkig bevat het boek nog wel een vleugje zelfspot en meerdere grappige observaties, waardoor er in positieve zin wat te lachen valt en het ook zeker geen kwelling is om het te lezen. En in de scènes waarin Anna een inzinking beleeft in Groningen is het zowaar mogelijk enige sympathie voor haar op te brengen. Het boek had geprofiteerd van wat meer van zulks. Daar staat tegenover dat het vreselijk knap is om een personage te creëren dat de lezer zó op de zenuwen werkt. Dat getuigt van het nodige schrijftalent, dus wie weet gaan we nog meer van Bakker horen. Wel jammer van de slordige OV-fout, maar daar kan Bakker allicht een mooie prijsvraag van maken: ‘Wat klopt er niet aan de beschrijving van de treinreis naar Groningen?’ Prijs: een uitstapje naar het Drents Museum. Met de trein, uiteraard.

Het boek eindigt met handige links naar allerlei steunpunten. Wie na het lezen van dit boek suïcidale gedachten heeft, wordt bijvoorbeeld doorverwezen naar de zelfmoordpreventielijn. Dat is best attent.

Lucas Zandberg

Eva Louise Bakker – Desnoods de hele wereld. Prometheus, Amsterdam. 206 blz. € 19,99.

Lees ook de recensie van Coen Peppelenbos over dit boek.