Land zonder uitgang

Van het triomfantelijke communisme van weleer is niet veel meer over. Alleen in Noord-Korea zingen altijd blije onderdanen nog steeds synchroon de lof van hun Grote Leider. Overtuigd van het eigen gelijk, moet het verhaal van de Revolutie ook buiten de eigen landsgrenzen onder de aandacht worden gebracht. Anne Moraal liet zich voor haar romandebuut Honden huilen niet inspireren door een buitenissig restaurant, dat korte tijd daadwerkelijk in een troosteloos bedrijfsgebouw in Amsterdam-Osdorp gevestigd was.

Vanuit het perspectief van de nog jonge Jin-kyoung, dochter van een in dat land zeer gewaardeerde wetenschapper en een de Revolutie zeer toegewijde moeder, besteedt Moraal grofweg de eerste honderd bladzijden van haar boek aan het schetsen van de schrale Noord-Koreaanse samenleving, waarin familie ‘alles’ is. In dit land zonder uitgang, doortrokken van angst voor streng controlerende ambtenaren, worden mensen niet in de laatste plaats beoordeeld op basis van houding en verrichtingen van bloedverwanten. Meegaandheid helpt de Koreaan verder, afwijkend gedrag heeft niet alleen gevolgen voor het individu, maar voor een hele kring van mensen.

Een Koreaan liegt niet. Nooit. Ogen vol toewijding kunnen niet anders dan de waarheid vertellen. Onze lachende gezichten vertellen dat er in onze harten geen ruimte is voor trivialiteiten. Het enige waar we bang voor zijn, als dat al angst genoemd kan worden, is dat onze harten overlopen van dankbaarheid voor wat onze Leiders ons gegeven hebben: alles.

Eerst is er sprake van een verhoor, waarin Jin het nodige heeft uit te leggen. Een procedure van dikke dossiers met heel veel aantekeningen en foto’s, insinuerende vragen en vage onrust, voortdurend begeleid door alarmerende geluiden op de gang; het slaan van deuren en onverstaanbare stemmen. Zo stellen we ons dat voor bij totalitair bestuurde landen, herkenbaar uit onder meer Das Leben der Anderen. Het spartelende individu tegenover Het Systeem.

Het verhoor, dat geregeld terugkeert als intermezzo op de hoofdlijn van de roman, heeft te maken met de verdwijning van een van de Koreanen, die meegegaan zijn naar Amsterdam. Is de niet teruggekeerde psychotische juffrouw So ‘overgelopen’ en wat weet Jin daarvan?

De niet aflatende steun van de Koreaanse restaurantmedewerkers aan de Grote Leider, hun rotsvaste vertrouwen dat Noord-Korea de juiste weg bewandelt en alle andere systemen dwaalleren zijn, afgezet tegen de onvrijheid van de serveersters, die elke avond ook nog moeten zingen en dansen, zou een mooie opstap zijn geweest voor een roman over de precaire balans tussen vrijheid en veiligheid en over wat rijkdom en armoede wezenlijk inhouden. Honden huilen niet, geschreven in een weinig opmerkelijke stijl en hier en daar ontsierd door bedenkelijke zinnen, blijft echter te zeer aan de oppervlakte om daar aan toe te komen.

Je moest niet nadenken, zodra je het dienblad oppakte liep je in een rechte lijn naar de tafel. Niet naar beneden kijken, niet opzij. Het ging om het ritme, de volgorde. In een rij stonden we klaar en een voor een volbrachten we onze taak. Omkleden. Twee van ons dansten. Tijd voor bier, wijn, water, cola, cola, cola. Blijven lachen.

De twee mannen die het wonderlijke restaurant hebben opgezet, typische voorbeelden van onbetrouwbare kapitalistische scharrelaars, moeten de tegenpolen vormen van de onderworpen Koreanen, die, niet minder karikaturaal, met ingelijste portretten van de Eeuwige President en de Grote Leider praten. Moraal laat daarbij wel erg weinig aan de verbeelding van de lezer over, voelt zich steeds gedwongen haar bedoelingen tot in detail te verwoorden, ook te herhalen, wat delen van deze roman nogal langdradig en voorspelbaar maken.

De Nederlandse gasten van het restaurant zijn ordinaire figuren, moeten we begrijpen. Ze blieven liever bier en frieten dan de Noord-Koreaanse culinaire specialiteiten en dansen er zelfs stereotiep de polonaise. Wat van hun maaltijd overblijft, willen ze ingepakt meenemen. En natuurlijk kan een van de exploitanten ook niet van de kinderlijk gedweeë Koreaanse vrouwen afblijven. Honden huilen niet lijkt met deze benadering van het thema eerder een spelletje te spelen met de gemeenplaatsen die er over Nederland en Noord-Korea bestaan dan er een nieuwe eigen visie op te geven.

André Keikes

Anne Moraal – Honden huilen niet. Lebowski, Amsterdam, 240 blz. € 21,99.