Interessante vragen

De roman Ontweten van Menno van der Veen draait meer om het begrip ontweten dan om de verhaallijn of de personages. Het hoofdpersonage David, steeds Daav genoemd, is een vervelende man. Hij is veel met zichzelf bezig, doet onvriendelijk en lijkt zelf nooit echt wat te ondernemen. Op het tekstje op de achterkant van het boek staat dat David moet kiezen tussen twee vrouwen, alsof die gewillig op hem liggen te wachten, terwijl beide vrouwen zelf de touwtjes strak in handen hebben.

Wat ontweten precies is, wordt niet helemaal duidelijk. In de roman staat: ‘Ontweten betekent niet dat je het moet vergeten, maar dat je het niet steeds moet herdenken. Je moet voorwaartse krachten zoeken, niet achteruitkijken.’ Het lijkt er vooral om te gaan dat je bepaalde vooroordelen over mensen kan laten varen en dat je je niet meer laat bepalen door wat er in het verleden is gebeurd. Voor David en de twee vrouwen, Vigée en Margot, is het een spel om voor andere mensen voorwaartse krachten te bedenken. Dat betekent dat ze eerst erkennen welke vooroordelen ze over andere mensen hebben, die loslaten, en dan een nieuw pad voor ze bedenken. Ze gaan vervolgens zo ver dat ze deze mensen opbellen en vertellen hoe ze hun leven beter kunnen leven. Vigeé en Margot kennen elkaar van een soort opvanghuis, waar ze niet bepaald een prettig leven hadden. Om zichzelf niet meer te laten beïnvloeden door wat er toen is gebeurd, hebben ze dat ontweten. Dat betekent vooral voor Margot dat ze het verleden en de toekomst niet relevant vindt. Dat uit zich bijvoorbeeld in de onwil van Margot om met David te trouwen, want dat is iets voor de toekomst.

Hoe je omgaat met het verleden is sowieso een groot deel van Davids leven. Hij was tekstschrijver van de politiek leider van de Ondernemerspartij. Deze partijman, Jonne, huldigde het absurde idee dat de wereld beter zou worden als iedereen zou ondernemen. Jonne eindigt als een racistische blogger en laat David teleurgesteld achter. Hij besluit geschiedenis te studeren, en is volgens eigen zeggen briljant. Dat weet de lezer door de interessante structuur van het boek. Eerst lezen we de belevenissen van David en in het hoofdstukje erop laat hij het net gelezen hoofdstukje lezen aan Margot die daar vervolgens commentaar op geeft. Zo is het boek te lezen als een poging van David om te ontweten. Zijn briljante historische talenten worden opgemerkt door een professor waar hij voor gaat werken. Hij ervaart dat werk uiteindelijk als een soort ondankbare slavenarbeid. Als hij een document vindt over de vader van de professor, die in Indië dorpen platbrandde en dat prima vond, maakt hij de professor, op professioneel vlak, helemaal af. David wordt een soort held en wordt dik betaald voor lezingen en zijn boek over schuld.

Deze roman is het meest interessant als er kritische vragen worden gesteld. Hoe kan het dat Indiërs die in opstand komen worden weggezet als wilden die niets anders konden gezien hun aard, maar dat Nederlandse acties slechts excessen waren? Wie was er verantwoordelijk voor Srebrenica? Welke morele verantwoordelijkheid heb je als werknemer van een bedrijf dat de meest verschrikkelijke dingen veroorzaakt? Hoe moeten we omgaan met ons verleden? Welke vooroordelen mogen we wel of niet koesteren?

Erik-Jan Hummel

Menno van der Veen – Ontweten. Van Oorschot, Amsterdam. 272 blz. € 20,00.