Tussen droom en daad

Twee hoofdpersonen, honderd jaar tijdverschil, een commune op het platteland in Frankrijk en in Nederland, dat zijn de basiselementen van Voorwaarts, de laatste roman van Eva Meijer.

Op een sobere en observerende toon wordt in het eerste deel aan de hand van dagboekfragmenten een deel uit het leven van Sophie Kaïzowski weergegeven. Deze jonge vrouw heeft zich met haar man aangesloten bij een commune nabij Tours, in het midden van Frankrijk. Het is 1923 en deze kleine groep mensen, het zijn er in het begin vijf, streven een zo eenvoudig mogelijk bestaan na: autarkisch veganistisch, nudistisch en alles is van iedereen. Hoewel dat nudisme niet voor iedereen gemakkelijk voelt, zoals voor Sophie. Iedereen heeft zo z’n taak en het grootste deel van de dag wordt er op het land gewerkt: hekken plaatsen, groenten verbouwen, de geiten verzorgen. Daarnaast worden de ideeën van de commune op papier gezet, een soort visie of manifest. Daar houdt vooral Sophie zich mee bezig.

Eva Meijer laat tussen de dagboekregels van Sophie de onderhuidse spanningen goed doorsijpelen. Zoals bij elke groep is er toch ook hier één iemand die de baas speelt, Louis. Hij heeft tenslotte ook de boerderij gekocht waar de commune verblijft. Daarbij groeien Sophie en haar man uit elkaar, niet in de eerste plaats omdat Clémence, de vrouw van Louis, avances maakt in de richting van Sophie, die daar, hoewel ze het niet onprettig vindt, danig van in de war raakt.

Dat het het begin van de vorige eeuw is, is alleen te merken aan de buitenwereld: het vervoer, de afwezigheid van een telefoon, de politieke verhoudingen die soms ter sprake komen. Maar verder had het net zo goed in het heden kunnen spelen. Iedere woongemeenschap zal met dezelfde spanningen te maken hebben: verwachtingen die niet uitkomen, wederzijds onbegrip, niet op dezelfde lijn met de ander liggen, hoe goed bedoeld het hele concept ook is.

En dat heden komt in het tweede deel dan ook mooi aan bod. Sam, een studente politieke filosofie heeft het dagboek van Sophie Kaïzowski gelezen en raakt erdoor geïnspireerd. Ze overtuigt haar eigen vriendin en een bevriend stel om in Friesland een commune te beginnen. Een herhaling van zetten? Nee, niet direct, want hier weeft Eva Meijer de moderne tijd door het idealisme. Hoe zelfvoorzienend kunnen jonge stedelingen nog zijn, hebben ze verstand van het verbouwen van groentes, of is alles net zo makkelijk in de supermarkt gehaald? En waar komen de inkomsten vandaan? Haar communegenoot Eline geeft cursussen op het spirituele vlak. Maar zitten de andere bewoners te wachten op cursisten die zweverig een weekend bezit nemen van de boerderij en de tuin? En Jona, de vriendin van Sam, is niet monogaam – dat weet Sam – maar om haar andere contacten te onderhouden moet ze wel op pad. Een echte eenheid wordt de groep dus niet.

Sam houdt een soort weblog bij van het leven in de commune waar iedereen het lastig vindt om dezelfde kant op te gaan. ‘Voorwaarts’ zit dan misschien wel in ieders hoofd, maar niet in de daden. En dat is het grootste verschil met de commune van Sophie. De mensen leken toen meer toegewijd, zetten langer door ondanks verschillende tegenslagen, en leefden echt voor hun ideaal. Is dat in deze tijd nog wel mogelijk, een tijd waarin we vooral met onszelf bezig zijn en de ander pas op de tweede plek komt?

Voorwaarts is een mooi verhaal van twee tijdsperiodes waarin mensen proberen gezamenlijk iets op te zetten, de wereld vanuit hun visie te verbeteren. En in beide gevallen lopen de bewoners aan tegen hun eigen beperkingen en die van de anderen. Ik denk dat iedereen die in de nabijheid van anderen leeft, of dat nu huisgenoten, gezinsleden of dierbare vrienden zijn die vaak over de vloer komen, zich zal herkennen in de discrepantie tussen de wil en de uitvoering van samen dingen ondernemen. Of zoals Elsschot al dichtte: want tussen droom en daad staan wetten in de weg, en praktische bezwaren en ook weemoedigheid, die niemand kan verklaren en die des avonds komt, wanneer men slapen gaat.

Voorwaarts een goed boek: het verhaal voert de boventoon en de diepere laagjes om over na te denken komen vanzelf tevoorschijn.

Arjen van Meijgaard

Eva Meijer – Voorwaarts. Cossee, Amsterdam. 238 blz. € 20,99.

Lees ook de recensie van Miriam Piters over dit boek.