Eigenlijk een mislukte reis

‘Jij bent op zoek naar iets wat er niet meer is,’ zegt Jamal Mahjoub, schrijver, tegen zijn partner Jannah Loontjens als de werkelijkheid van Italië niet meer overeenkomt met de beschrijving van vijftig jaar terug. Wegen, nieuwbouwwijken en toeristen verpesten de historische sensatie die Loontjens voor ogen had toen ze een tien dagen in Umbrië wilde rondwandelen in het voetspoor van de door haar bewonderde schrijfster Frida Vogels.

Het werk van Vogels bestaat voor een groot deel uit een genadeloos zelfonderzoek, waarbij ze haar eigen handelen en denken onder een vergrootglas legt. Haar relatie met Enzo komt onder druk te staan tijdens de wandeling die de twee in 1968 maken door Umbrië. Hoewel Loontjens opmerkt dat ze de wandeling liever in haar eentje zou hebben herhaald, is juist ook de spiegeling met het paar dat er een halve eeuw eerder rondliep interessant voor Als het over liefde gaat. Natuurlijk hebben ook deze twee meningsverschillen over van alles en nog wat: of je de linkerafslag moet nemen of de rechter-; of je je moet voorbereiden op de plaatsen die je bezoekt of niet; of je de hulp inroept van de apps op je telefoon, maar in tegenstelling tot Frida en Enzo hebben Jannah en Jamal ’s avonds wel fijne seks. Loontjens beschrijft hoe ‘de naakte lichamen’ elkaar ‘vinden’ in nogal therapeutisch proza: ‘Eenvoudig en dierlijk, intiem en weerloos. We vertrouwen elkaar en in dit vertrouwen durven we kwetsbaar te zijn.’

Loontjens doet in Als het over liefde gaat ook aan zelfonderzoek. Niet alleen door haar relatie met Jamal te analyseren, maar ook door haar eerdere mislukte relaties te ontleden. Daarnaast besteedt ze veel aandacht aan haar jeugd in Zweden en de keus die ze voor haar moeder maakte toen haar ouders scheidden en ze in Nederland terechtkwam. De vraag die even centraal komt te staan is of ze op zoek is naar een onzeker, maar vrij leven. Maar die reisnotities blijven erg oppervlakkig:

Eigenlijk is heel het leven onzeker natuurlijk, onze levens kunnen zomaar een wending nemen door gebeurtenissen waar we geen macht over hebben, we kunnen ziek worden, in een verkeersongeluk terechtkomen, een geliefde verliezen.

Eigenlijk staan er wel erg veel zinnen met eigenlijk in dit boek.

Eigenlijk was ik ook van plan om met de trein van Amsterdam naar Perugia te gaan.

Of:

Eigenlijk weet ik niet precies wat dat is, heimwee.

Of:

Eigenlijk levert iedereen in een relatie toch zo’n worsteling.

Of:

Eigenlijk hadden ze mij voor het eerste halfjaar uitgenodigd en Jamal voor het tweede halfjaar, maar omdat ik, vanwege mijn co-ouderschap, er maar drie dagen per week kon zijn, had ik gevraagd of ik mijn tijd over het hele jaar mocht uitspreiden.

Of:

‘Weet je dat Frida eigenlijk nooit echt literatuur heeft willen schrijven?’

Of:

Ze zegt eigenlijk weinig interessants in die notities, ze bestaan vooral uit plaatsnamen, routes en zo nu en dan een naam van een hotel of restaurant.

Die ietwat fletse manier van formuleren heeft misschien te maken met de dagboekachtige wijze waarop dit boek is opgebouwd. Heel even plaatst Loontjens het autobiografische schrijven, wat Vogels deed en in haar voetsporen Loontjens nu ook, in een breder perspectief. Op autobiografisch schrijven, op bekentenisliteratuur, werd vaak neergekeken omdat die vorm vaak door vrouwen gekozen werd. Loontjens zet daar mannen tegenover die prachtige autobiografische werken schreven en definieert dan wat zij voor zich zag bij dit boek:

Nee, exhibitionistisch voel ik me niet, toch streef ik met dit geschrijf een zekere persoonlijke waarheid na, juist in de onverbloemde werkelijkheid schuilt die gelaagde complexiteit, waarin individuen met hun eigen levens en herinneringen en psychologische excentriciteit tegen elkaar botsen, nooit volledig tot elkaar doordringen, maar er toch hun best voor doen.

De wandeling gaat intussen steeds meer afwijken van die van haar voorganger. Waarom in de hitte wandelen als je ook de bus kunt nemen? ‘Eigenlijk beschrijft deze reis vooral de mislukking van mijn poging om Frida Vogels te zijn,’ concludeert Loontjens als het paar weer terug in Amsterdam is. Dat klopt.

Coen Peppelenbos

Jannah Loontjens – Als het over liefde gaat. Podium, Amsterdam. 224 blz. € 21,-.

Deze recensie verscheen eerder in een veel kortere versie in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 30 augustus 2019.