Succesverhalen

Het is een opmerkelijk verschijnsel dat boeken die goed verkopen door de literaire kritiek met argusogen en enig dedain worden beschouwd als pulp voor het klootjesvolk. Soms laat de kwaliteit van het werk te wensen over, maar evengoed valt er heel wat moois of interessants te ontdekken in de populaire literatuur. In deze gloednieuwe reeks grasduint Willem Goedhart met onbevangen blik door de top van de bestsellerlijst om uiteindelijk te bepalen of we te maken hebben met een onterechte hype of een verdiend succes. In deze eerste aflevering ruim baan voor de bekendste cabaretier uit Almelo en omstreken: Herman Finkers.

Grinnikend het nieuwe jaar in/uit met een kloeke verzamelbundel van Herman Finkers

Zelfbeeld

Ik heb geen hoge pet op van mezelf.
Als ik mezelf op televisie zie dan denk ik: dat kan ik ook.

Rond de jaarwisseling hunkeren we massaal naar nostalgie, getuigen de eindeloze stortvloed jaaroverzichten, terugblikken en natuurlijk de onverwoestbare Top 2000. Het is dan ook niet verrassend dat de toppositie van de Bestseller 60 vlak voor en na de feestdagen wordt bezet door veteraan Herman Finkers. De cabaretier die al decennialang hoge ogen gooit met zijn droogkomische stijl, sympathieke voorkomen en Twentse tongval is niet al te vaak meer te bewonderen op het podium, maar getuige de geschreven werken die er de afgelopen jaren van hem verschenen is hij nog altijd razend populair. Veelal betreft het hier bundelingen van oude teksten, aangevuld met nieuwe bijdragen, en dat is ook in dit boek wederom het geval.

Voor het gemak legt Finkers in het voorwoord zelf even uit wat we hier nu precies in handen hebben: ‘In deze bundel zijn De cursus ‘Omgaan met teleurstellingen’ gaat wederom niet door en Poëzie, zo moeilijk nie samengevoegd. Ter gelegenheid van het een en ander is vanaf de 22ste druk de oudejaarsconference 2015 toegevoegd, alsmede twee extra verhalen en een liedje.’ We hebben hier dus te maken met een bundeling van eerdere verzamelbundels die verkoopt als een tiet, wat de populariteit van het werk nog maar eens onderstreept. Herman Finkers is voor Thomas Rap een vrolijke kip met gouden eieren.

Paard

Een paard is de parel aan de kroon der schepping.
Of zoals de Schotten dat zo mooi kunnen zeggen: horse.

Het eerste deel van het boek, dat bijna driehonderd bladzijden beslaat, is een greep uit het rijke oeuvre aan cabaretteksten van Finkers. Erdoorheen bladerend is het opvallend hoeveel klassiekers en ingeburgerde grappen van hem afkomstig zijn, waarvan ik soms niet eens wist dat ze hiervandaan kwamen. Ik noem bijvoorbeeld het ‘Stoplicht’ (In Almelo is altijd wat te doen…), ‘Geen jager, geen neger’, ‘Daar krijgt het ANP moeilijkheden mee’ en ‘Het meisje met de eierstokjes’. Finkers bespeelt vele registers en onderwerpen, die hij altijd weet te relativeren en bovenal van een droogkomische noot te voorzien. Soms zijn de grappen bijna geniaal, soms flauw en flinterdun, en vaker ergens ertussenin. Jammer is wel dat door de in eerste instantie voor het podium geschreven teksten nu van papier te lezen er veel van de oorspronkelijke kracht verloren gaat. Zo mis je de timing, fysieke mimiek en vooral dat typerende Twentse stemgeluid van Finkers.

Het tweede deel, ‘Poëzie zo moeilijk nie’, is opnieuw een willekeurige verzameling, ditmaal een kleine tweehonderd pagina’s met gedichten, liedjes en meer prozaïsche stukken. Een deel van deze teksten leent zich wat beter voor het papier, al mis je met name bij de liedjes uit zijn shows opnieuw de piano en performance. Over de poëzie van Finkers kan gezegd worden dat humor het belangrijkste element is, en dat hij vrolijk speelt met vorm, rijm en andere traditionele poëzieconventies. Soms sijpelt er een mooi omschreven gevoel of meer filosofische gedachtegang door de verzen, maar doorgaans wordt dit direct gevolgd door een relativerende kwinkslag. Finkers schuwt de diepgang dus niet, maar blijft ervan uitgaan dat zijn publiek ook vermaakt wil worden, en dat kan hij het beste door het te laten lachen. Hierbij een kort gedichtje dat typerend is voor Finkers’ poëzie.

Het sprookjesmuseum

Bezoek het sprookje van Duizend-en-een-nacht
En van Doornroosje, in slaap gebracht.
Bewonder de prins die haar kussen moest,
Zij, die een eeuw lang geen tanden had gepoetst.

Zoals gezegd bevat dit boek ook enkele nieuwe stukken in vergelijking met de verzameling uit 2012, om te beginnen de integrale tekst van Finkers’ door links en rechts bejubelde Oudejaarsconference uit 2015. Het was voor de cabaretier, die niet bekend staan om zijn engagement, een terugkeer naar het grote theaterpodium, en meteen een heel geslaagde. De show is een eigenzinnige mix van actualiteiten, menselijke interacties en persoonlijke verhalen. Het is grappig om dit stuk vier jaar na dato te lezen en te constateren hoeveel wanen van de dag je reeds vergeten bent (Finkers licht vele namen en gebeurtenissen zelfs toe in voetnoten, waardoor de grappen soms onnodig worden uitgelegd), en ook om te zien welke thema’s nog altijd aan de orde van de dag zijn (klimaat, Zwarte Piet, aftredende VVD-ers), en welke niet (Obama, Grexit, paardenvlees). Het is een bijzonder sterke conference met oog voor de menselijke zwaktes en nieuwshysterie, maar opnieuw geldt dat het lezen van de tekst minder leuk is dan het bekijken van de conference op YouTube, zeker wanneer Finkers middels cursiveringen de spectaculaire gebeurtenissen op het podium aan het slot probeert beschrijven. Knap is ook dat Finkers wars van de tijdgeest allesbehalve politiek correct wil zijn, maar dat hij niemand echt beledigt met al zijn grappen over minderheden, wat nog meer geldt voor wat oudere stukjes als ‘Aladdin’ of ‘De vrouw’.

Ik heb netjes het nieuws van het afgelopen jaar bijgehouden.
En nu had de VARA mij gezegd dat je tegenwoordig het nieuws niet meer haalt uit de krant, en zelfs niet van internet, maar van Twitter. Dat gaat namelijk het snelst.
Toen dacht ik wel: mijn hemel. Wat ben ik dan al die tijd hopelijk ouderwets geweest! Ik was met het bijhouden van de actualiteit nog maar bij deel acht van Loe de Jong.
En nou al die jongeren maar twitteren: Wie is Loe de Jong? En dan krijg je tweets terug met: Ja, dat is de broer van Siem.

Verreweg het meest opvallende verhaal in het boek is ‘Als niets meer zijn zal…’, waarin Finkers in zeventien pagina’s een ode brengt aan niemand minder dan wijlen Gerard Reve. Hij beschrijft zijn eigen ervaringen tijdens de uitvaart van Reve, bespreekt geliefde passages uit het werk van de meester en filosofeert over diens thematiek. Wat dat laatste betreft zien we veel parallellen tussen deze op het eerste oog totaal verschillende artiesten: ook Finkers bedrijft en worstelt met een eigen vorm van katholicisme, praat regelmatig over seksualiteit en schopt tegen heilige huisjes, zij het veel gemoedelijker dan Reve in het verleden deed. En of dat nog niet genoeg is, blijkt de familie Van het Reve ook nog eens uit Almelo afkomstig te zijn! Het is een verrassende en mooie tekst over de schrijver, zij het dat Finkers persoonlijke gevoelens bij het lezen van de teksten wel erg de overhand hebben, in plaats van literaire of stilistische complimenten, iets wat je overigens wel vaker bij Reve’s werk ziet. Daarnaast voelt een verdediging van Reve in het ezeltjesproces een beetje als mosterd na de maaltijd, en zijn de passages die Finkers koestert (met name uit Moeder en Zoon) niet bepaald de hoogtepunten uit Reve’s oeuvre, maar ook dat is natuurlijk weer een persoonlijk oordeel.

‘Sprak Gerard senior met een Twents accent?’ vroeg ik Teigetje.
‘Nee hoor,’ was het antwoord, ‘zijn Nederlands klonk net als dat van jou.

Na deze langere teksten volgen er nog twee korte fragmenten tot besluit: ‘The High-HIgher-Highest-Church’ is een wat flauwe (en willekeurige) bespiegeling van benamingen binnen de Anglicaanse kerk, en ‘Koo wit de floo’ een recente liedtekst in het Twents waar weinig zinnigs over te zeggen valt. Het maakt alleen maar duidelijk dat Finkers, op de oudejaarsconference na, lang niet meer zo sterk voor de dag komt als tijdens de conferences in zijn hoogtijdagen. Overigens zijn de laatste drie teksten ook in andere boekwerken verschenen, maar nu voor het eerst bijeengebracht met het oudere werk. Daarmee is deze herdrukverzameling in ieder geval een (voorlopige) vrijwel complete collectie van de vele teksten die Finkers sinds 1979 heeft geschreven.

De liefhebbers van Herman Finkers in wat voor vorm en mate dan ook kunnen deze scherp geprijsde uitgave blind uit de winkel meenemen en heel wat uurtjes in de leunstoel met een glimlach doorbrengen, mits zij niet al in het bezit zijn van eerdere verzamelingen, want die laatste teksten zijn (op misschien de Oudejaarsconference na) niet erg van toegevoegde waarde. Mij doet dit boekwerk vooral verlangen naar een net zo fraai samengestelde dvd-box met al die iconische hoogtepunten van Herman Finkers, waarmee dankzij het beeld en geluid hopelijk meer recht wordt gedaan aan de vrolijke sketches, liedjes en mooie verhalen.

De leukste grappen zijn de grappen die niet zijn bedacht. Maar bedenk die maar eens.

Willem Goedhart

Herman Finkers – De cursus ‘Omgaan met teleurstellingen’ gaat wederom niet door. Verzamelde vertelsels en verzen. Thomas Rap, Amsterdam. 560 blz. € 19,99.