Neo-slavernij

In Brazilië is de slavernij later afgeschaft dan in andere landen, namelijk pas in 1888. Dat komt doordat de plaatselijke economie, in handen van grootgrondbezitters en gericht op de goedkoopste vormen van landbouw en veeteelt, sterk van slavenarbeid afhankelijk was. Het eerste deel van Toekomstkoorts speelt in de periode 1889–1903, kort na de afschaffing; het is duidelijk dat de landeigenaren nog niet aan de nieuwe situatie gewend zijn. Er worden privélegertjes opgericht die jagen op veedieven, omwonenden intimideren en uiteindelijk een bloedbad aanrichten in een opstandig dorp. Dit is ‘het voortzetten van de slavernij met andere middelen’, merkt een van de personages expliciet op, ten behoeve van de minder oplettende lezer.

In Vlaanderen trekken in diezelfde tijd ronselaars rond om de bevolking tot emigratie naar Brazilië aan te zetten. We volgen in dit deel een van die emigranten, als veehoeder in dienst bij Descalvados, een Belgische vleesverwerkende industrie. (Ja, dit is een Belgisch boek. De auteur is zelfs een bekende Vlaamse: ze presenteert het dagelijkse actualiteitenprogramma Terzake op de televisiezender Canvas.)

Het tweede deel van het boek begint in 2010 en beschrijft de interactie tussen twee bevriende architectuurstudenten, Thiago en Beija-Flor, die in dienst treden bij de projectontwikkelaar Macedo. Hun paden lopen al spoedig uiteen wanneer Thiago zich gemakshalve aanpast aan de bedrijfscultuur, terwijl Beija-Flor zich onbuigzamer en principiëler opstelt.

De parallellen tussen de twee tijdlijnen worden nadrukkelijk benoemd. Niet alleen heeft Macedo de vroegere conservenfabriek Descalvados als buitenverblijf in dienst genomen, ook lijken zijn methoden sprekend op de intimidatie die op dezelfde plaats in de negentiende eeuw werd uitgeoefend. Zowel in 1898 als in 2015 is op Descalvados sprake van een assistent Aurelio, en beiden beijveren zich schriftelijk verslag te doen van de gebeurtenissen. Het grote project van Macedo, de bouw van een nieuwe deelstaathoofdstad, leidt tenslotte tot eenzelfde bloedbad in een opstandig dorp als in de eerdere tijdlijn.

De boodschap wordt er, kortom, nogal dik opgelegd. Het didactisch karakter van de tekst wordt nog versterkt doordat tussen de verschillende hoofdstukken (gefingeerde) krantenberichten zijn opgenomen die nader licht werpen op de context. De personages zijn ondergeschikt aan de tendens; meer dan eens komt het voor dat een figuur die een dragende rol leek te krijgen spoorloos van het toneel verdwijnt. Je moet ertegen kunnen dat de moraal je zo nadrukkelijk onder de neus wordt gewreven. Maar een slecht boek is dit toch niet: de afzonderlijke scènes zijn levendig en beeldend beschreven, en de lezer raakt zeker begaan met het lot van sommige personages, zoals Beija-Flor en minstens een van de Aurelio’s.

Lex Bijlsma

Annelies Beck – Toekomstkoorts. De Geus, Amsterdam, 270 blz. € 20,99.