Het gezicht van de ander

Op een Marokkaans strand ontdekt Abdelkader Benali de ‘geneugten van het onzichtbaar zijn’. Waar in Nederland, goedbedoeld of niet, steeds benadrukt wordt waarin hij verschilt van de rest van de witte autochtone Nederlanders, is hij in zijn geboorteland een van de velen. ‘Anonimiteit is een gek soort privilege,’ schrijft Benali. In het essay De vreemdeling, niet toevallig ook de titel van een klassieker van Albert Camus, gaat hij in op de continue racistische ondertoon die zit in het onderscheid dat mensen willen benoemen.

Benali sluit aan in de rij schrijvers en denkers die door Frank Meester en Coen Simon uitgenodigd worden om via een filosoof uit een andere tijd te reageren op een actueel maatschappelijk thema. In het geval van Benali is dat de Franse filosoof Emmanuel Levinas (1906 – 1995) die veel heeft geschreven over hoe een individu zich verhoudt tot de ander en Benali focust zich op de vraag hoe de blik van een ander bepaalt wie hij zelf is.

Zijn aanwezigheid op het strand met zijn familie geeft hem de mogelijkheid om via anekdotes uit zijn eigen leven te vertellen hoe diep racisme ingrijpt op je karakterontwikkeling. Van een goedbedoelende moeder van een klasgenootje die een opmerking maakt over zijn mooie krullen, via Feijenoordsupporters met hun gruwelijke spreekkoren tot een keurige bezoeker die na een lezing de opmerking maakt: ‘In jullie cultuur wordt gespeeld, wij doen aan sport.’

Benali gebruikt regelmatig een vergelijking met Instagram waarin mensen proberen een beeld van zichzelf te creëren dat past bij een algemeen heersend beeld van wat mooi is. ‘Het westerse succesverhaal is globaal gegaan, het westerse gezicht vernietigt de andere gezichten.’ Af en toe slaat hij daar wat in door. Zo ziet hij de beroemde performance van Marina Abramovic in het MoMa in New York waarin ze bezoekers steeds minutenlang indringend in de ogen keek ook in dat licht. ‘Haar performance werd uitgelegd als antwoord op ons vluchtige Instagram-tijdperk waarin alles alleen nog maar draait om heel korte flitsen van contact’, maar dat is iets te kort door de bocht omdat Instagram pas enkele maanden na die performance op de markt kwam.

De ander definieert jou en Benali is niet echt optimistisch over de ontwikkelingen die plaatsvinden in de samenleving al is er wel hoop op mensen die zich teweerstellen. Voetballers, bijvoorbeeld, die het veld aflopen in plaats van lijdzaam de vernederingen te ondergaan. Anders blijft racisme een te vernietigende kracht.

Coen Peppelenbos

Abdelkader Benali – De vreemdeling. Premtheus, Amsterdam. 112 blz. € 16,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 27 maart 2020.