Column: Karel ten Haaf – Oetang
Eerst was hij columnist, nu schrijver van zkv’s (een afkorting van zeer korte verhalen) en zijn werk is sinds enige jaren immens populair: A.L. Snijders. Het is nog niet zo heel erg lang geleden dat ik voor het eerst wat van hem las – ik heb tot nu pas drie boeken van hem gelezen: De taal is een hond. Heimelijke vreugde (Uitgeverij Thomas Rap, Amsterdam 2011 [een heruitgave van Heimelijke vreugde II, dat verscheen in 2008]), Bordeaux met ijs. 200 zkv’s (AFdH, Enschede/Doetinchem 2008) en Brandnetels & verkeersborden. 194 zkv’s (AFdH, Enschede/Doetinchem 2012). De man schrijft fijn: stilistisch verzorgde zinnen, dat zie je op het moment helaas niet veel in de Nederlandstalige literatuur, en een inhoud met inhoud. Maar – noem het dialectiek – het is tegelijkertijd die inhoud en de toon waarop hij wordt verwoord, die mij een beetje kregel maakt tijdens het lezen: ik zal veel mensen tegen de schenen schoppen, maar ik vind het zo’n lijzig sociaaldemocratisch koude oorlogstoontje, een beetje de toon die Carmiggelt ook had in zijn politieke ‘kronkels’ (die hij gelukkig niet bundelde, waardoor zijn bundels nog altijd het lezen buitengewoon waard zijn). En wat ik absoluut niet begrijp is de enorme verering van Snijders voor Karel van het Reve, die wordt neergezet als zo’n beetje de grootste denker van naoorlogs Nederland, van de laatste zes à zeven decennia dus; terwijl ik bij (her)lezing van ’s mans Verzameld werk steeds weer tot de conclusie kom dat ik hem nogal onbenullig vind.
Terug naar Snijders. Achterin zijn meest recente bundel Brandnetels & verkeersborden staat een ‘Aantekening van de uitgever’ (op pagina [311]) die eindigt met de alinea
Vanaf de eerste ZKV-bundel uit 2006 vroegen wij onze lezers om opgemerkte fouten en slordigheden aan ons door te geven. In latere drukken kunnen wij ze dan verbeteren. Wij stellen het nog steeds bijzonder op prijs wanneer u daarover mailt: info@afdh.nl.
Nu wil het geval dat ik tijdens het lezen van een boek altijd aantekeningen maak op een papiertje dat ik na lezing voorin het betreffende boek bewaar. Die aantekeningen variëren van mooie zinnen en pregnante of ongewone observaties tot zet-, taal-, spel- en stijlfouten. Van het Brandnetels & verkeersborden-papiertje neem ik over:
Pagina 51: [zetfout, verkeerde afbreking] ‘wij-dopen’;
Pagina 113: [veelgemaakte fout] ‘Haverschmidt’ (Piet Paaltjens dus) moet zijn ‘HaverSchmidt’ (jazeker, met hoofdletter S in het midden van het woord);
Pagina 206: [typefout] ‘mitgaders’ moet zijn ‘mitsgaders’.
Maar werkt zo’n oproep tot het doorgeven van ‘opgemerkte fouten en slordigheden’ eigenlijk? In het colofon van mijn exemplaar van Bordeaux met ijs staat ‘Derde druk, verbeterde druk, januari 2009’, dus ik kan meteen de proef op de som nemen: is de bundel foutloos? Van mijn papiertje neem ik over:
Pagina 41: ‘hij heeft thuis een beeldje van Lenin op de schoorsteen staan’ – dat kan natuurlijk, maar ik denk dat Snijders bedoelt ‘op de schoorsteenmantel’;
Pagina 291: ‘Hij stond zich erop voor’ moet zijn (volgens mij, ik heb de ANS er niet op nageslagen) ‘Hij liet zich erop voorstaan’ – dit kan natuurlijk een bewuste verhaspeling zijn, maar dat acht ik onwaarschijnlijk gezien Snijders’ pleidooien voor grammaticaal correct taalgebruik;
Pagina 299: [zetfout: na een afbreking vervalt het trema] ‘Rapha-ël’.
De meest intrigerende fout staat op bladzijde 166 van Bordeaux met ijs: ‘orang-oetang’ in plaats van ‘orang-oetan’: het verkeerd gespelde woord staat in een citaat, dus ik wil natuurlijk weten of het verkeerd geciteerd is, of dat het fout in het origineel staat. Dat uitzoeken, valt nog niet mee: hier wreekt zich Snijders’ gewoonte om niet aan te geven van welke pagina van een boek hij een citaat overneemt – gelukkig vermeldt hij wel dat het afkomstig is uit een boek van Gottfried Benn dat werd uitgegeven in de serie Privédomein. Dat kan maar één boek zijn: Dubbelleven. Vertaald door C. van Grafenberg. Ingeleid en geannoteerd door K. Siegel (Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam 1986).
Na mij door vele pagina’s geëxalteerd racistisch proza te hebben geworsteld, vond ik vanmiddag eindelijk wat ik zocht: in noot 72, op pagina 227 (een noot bij pagina 119), staat een passage uit Benns ‘Drei alte Männer. Ein Gespräch (1949)’; in deze passage is sprake van een ‘orang-oetang’ – fout, dus goed geciteerd door Snijders. Rijst de volgende vraag: is de fout gemaakt door de bezorgers van de Nederlandse uitgave, of schreef Gottfried Benn zelf ‘Orang-Utang’ in plaats van ‘Orang-Utan’? Om dat te weten te komen heb ik zojuist via antiqbook.nl een exemplaar van de eerste druk van genoemde uitgave besteld.
(wordt vervolgd)
Karel ten Haaf
Sympathiek, dat betrekken van lezers bij de uitgave van een boek. Zo lijkt het tenminste. De vraag is hoe zorgvuldig AfDh met Snijders’ teksten omspringt. Alleen spel- en zetfouten? Vergeet het maar! Het verhaal Oor-Cantina (Bordeaux met ijs, pagina 337) staat onder de titel Oor ongewijzigd in Vijf Bijlen, op pagina 566). Opvallend ook is de datering: Oor-Cantina is van 05.09, Oor van 09.09.
De reactie van uitgever Paul Abels: ‘Ik ben een opportunist en ik houd heel erg van de stukjes van Snijders, dus ik denk: twee keer Oor vind ik heel draaglijk. Daarmee bedoel ik niet dat het mijn diepste wens is om hele verzamelingen eerder gepubliceerde zkv\’s uit te brengen alsof ze nieuw zouden zijn.’
Ha rené, vast leuk bedoeld, maar vanuit de categorie spelfouten: AfDh moet zijn AFdH want Paul Abels, Martien Frijns & Bert de Haan
Vier tweets
5 Jul Paul Abels @afdh_PaulAbels
Interessant en nuttig Gronings gesteggel over fouten in onze A.L.Snijdersboeken https://www.tzum.info/2012/05/column …
Tzum-columnist Karel ten Haaf houdt niet van Karel van het Reve, A.L. Snijders wel https://www.tzum.info/2012/05/column …
@afdh_PaulAbels
@RHoogland Tuurlijk. Ik denk dat de schrijver van het stuk de laatste marxist in Nederland is.
@JonvdBerg Heel gedegen & nuttig werk waar wij zeker ons voordeel mee zullen doen. Dan moeten we wel herdrukken hebben, veel herdrukken!
Voor Karel ten Haaf en voor René hier de redactieregels die we zo consequent mogelijk hebben toegepast http://www.abelstaalzaken.nl/column.php
Ik schrijf welbewust \’zo consequent mogelijk\’. Ziehier waarom:
http://torpedomagazine.nl/2012/03/uitgever/
Waarom reageer je zo kinderachtig? Je vraagt om verbeteringen en deze mensen geven ze. Volgens mij komen ze ook met fouten die niet in dat lijstje van je staan. Daarnaast was dit de eerste column in een serie die niet zozeer ingaat op de kleine foutjes, maar de oorsprong van een van de fouten (vandaar ook de titel van de column).
Ik vind het niet kinderachtig hoor. Ik vind het juist mooi om in de redactieregels te lezen \’In citaten alles integraal overnemen. Dus ook titels van boeken die niet cursief staan of fout gespelde auteursnamen\’. En dus ook fout gespelde orang oetans. Fijn om te kunnen constateren dat mijn conclusie juis wast: \’goed geciteerd door Snijders\’.
juis = juist. Geen spel- maar tikfout.
wast = was. Fout die op een typemachine niet gemaakt was.
Ik heb geschreven dat Karel ten Haaf nuttig en degelijk werk heeft gedaan waar wij blij mee zijn. Hij heeft heel precies gelezen. Ik heb Ten Haafs correcties al voorgelegd aan Snijders. René\’s \’Vergeet het maar!\’-stukje (de eerste reactie) suggereert dat wij er een potje van maken. Dat is niet zo. Daarom heb ik het lijstje met vuistregels voor de redactie van de zkv\’s doorgemaild.Die regels gebruiken we (als \’living document\’) al vanaf 2006. Wat is er kinderachtig aan om dat in te brengen?
Ik ben blij met Karel ten Haaf zijn oordeel en ik vind dat Coen Peppelenbos\’ opmerking over kinderachtigheid kant noch wal raakt.
Ha die Coen, kinderachtig is een kwestie van perceptie… of kwetst het je dat er sprake is van \”Gronings\” gesteggel? Niet doen!
Ware het niet door de tweets van Paul Abels, ik had nooit van Karel ten Haaf gehoord. Inmiddels heb ik niet alleen van hem gehoord, ik hem ook gezien: trots poserend in een shirt met het symbool van het meest verwerpelijke systeem dat deze wereld ooit heeft gekend. Dat de levens van tientallen miljoenen mensen heeft genomen en die van honderden miljoenen anderen heeft verwoest. Dat landen economisch op hopeloze achterstand heeft gezet en geruïneerd. Uiteraard is deze actie \”provocerend\”, of misschien zelfs wel \”ludiek\” bedoeld, maar ik zie het niet als een aanbeveling voor het gedachtengoed, laat staan het werk van deze auteur. Zoals ik het ook niet als een aanbeveling zou hebben gezien, als hij in een bruin hemd met hakenkruis had geposeerd. Zijn pietluttige kritiek op Karel van \’t Reve en A.L. Snijders, auteurs in wier schaduw hij het niet waardig is te staan, zie ik dan ook als een vorm van jalousie de métier: schoppen tegen auteurs die, in tegenstelling tot Ten Haaf, er wél in slagen originele en goed geformuleerde gedachten op papier te krijgen.
Het raakt kant en wal Abels. Waarom zou je je een slag in de rondte twitteren over deze column, zelfs over de reacties op de column, terwijl die column uiteindelijk helemaal niet over die foutjes gaat. De suggesties van Karel ten Haaf kun je immers ook in stilte verwerken.
Overigens is de constructie \’Karel ten Haaf zijn oordeel\’ foutief. Die fout zie je ook een paar keer in je lijstje terug. Goed is: \’het oordeel van Karel ten Haaf\’ of \’Karel ten Haafs oordeel\’. Gerard Reve gebruikte dit stijlbloempje ook altijd, alleen wist hij wat ironie was.
@ Martin Lamboo: Dat ik niet bij alles wat A.L. Snijders schrijft \’Hosanna!\’ roep wil absoluut niet zeggen dat ik hem geen groot schrijver vind. Sterker, in mijn stukje staat: \’De man schrijft fijn: stilistisch verzorgde zinnen, dat zie je op het moment helaas niet veel in de Nederlandstalige literatuur, en een inhoud met inhoud.\’ Ik prijs dus vorm én inhioud van het werk van Snijders alvorens enige kleine kanttekeningen te plaatsen.
Wat Karel van het Reve betreft: ik hou niet van zijn werk, dat kan gebeuren. Zo vindt u mijn werk maar niks, en dat is uw goed recht. Waren we het allemaal altijd over alles eens, wat zou het leven saai zijn.
En dan mijn vermeende ludieke provocatie: ik ben een aanhanger van het gedachtegoed van Trotski, en het dus eens met de opvatting dat het stalinisme een van de meest verwerpelijke dictaturen ooit was. Hamer en sikkel is echter het symbool van het communisme, een paraplu waaronder ook het trotskisme valt – en zoals u ongetwijfeld bekend zal zijn, werden onder het bewind van Stalin honderdduizenden, zo niet miljoenen tegenstanders ter dood gebracht op (vaak onterechte) beschuldiging van trotskisme. Mij de moordpartijen van Stalin c.s. aanwrijven lijkt me dan ook niet correct, om het zacht uit te drukken.
@ Karel ten Haaf Ik wrijf je die misstanden en misdaden niet aan, ik vind het alleen ongepast om anno 2012, nu steeds beter bekend is en nog steeds wordt over hoe verschrikkelijk het communisme in de praktijk uitpakte, in zo\’n shirt te poseren. Het onderscheid tussen Trotskisme en Stalinisme lijkt me een beetje kunstmatig: een manier om jezelf communist te noemen, zonder je te hoeven verantwoorden voor de vele verschrikkingen van dit systeem. Dit terwijl ik vermoed – sterker: vrijwel zeker weet – dat toepassing van het Trotskisme in de praktijk eveneens had geleid tot dictatuur, dwang, internering, geweld en moord. Het communisme is een systeem dat in theorie misschien wel rechtvaardig lijkt, maar dat ingaat tegen de diepste drijfveren van de mens – en daardoor alleen op onvrijwillige basis aan mensen kan worden opgelegd. Dat vergt bijna per definitie een staat met een onevenredig groot \”waterhoofd\” aan politie, militairen, geheime diensten, verraders en verklikkers. Enkel om het volk onder de knoet te houden. En dat leidt onvermijdelijk tot genoemde wantoestanden – plus economisch bankroet, want al die uniformen dragen nul-komma-nul bij aan de welvaart van het land.
Maar goed, dit is geen politiek forum, doch een literair. Leve Snijders, leve Van \’t Reve!
Vriendelijke groet,
Martin Lamboo
( ervaringsdeskundige by proxy)
Maar goed, dit is geen politiek forum, doch een literair
Graag in tweede regel van mijn reactie het woordje \”over\” schrappen. Dank 😉
@Martin Lamboo. U heeft gelijk: dit is geen politiek forum, doch een literair. Ik zal daarom de sterke verleiding weerstaan om tegen uw anticommunistische filippica in te gaan, maar ik moet u wel wijzen op een inconsequentie, daar die met literatuur te maken heeft: u schrijft dat het communisme \’ingaat tegen de diepste drijfveren van de mens\’; als u dat vindt, dan begrijp ik uw uitroep \’Leve Snijders\’ niet, want een authentieke sociaaldemocraat als Snijders heeft hetzelfde mensbeeld als een orthodox trotskist als ik.
Kinderachtig gelul. Gewoontegetrouw vragen de uitgevers hun lezers vriendelijk en bescheiden om opgemerkte fouten of slordigheden in hun uitgaven door te geven. Die geven zij vervolgens door, of zij laten het na. Ik blijf meer getroffen door de kwaliteit van de uitgaven poëzie van Snijders\’ woorden dan door politieke boodschappen. Er is niet veel zeker, maar ik voorspel dat na het verdwijnen van literaire weblogs en lichtgeraakte, vreugdeloze reaguurders de poëzie (van Snijders, uitgegeven door AFdH) nog zal bestaan. Deze gedachte troost mij.
Prettige vakantie, houd de gevaren buiten de deur.
Wat een mooi zelfportret geef je, Henk, vooral dat vreugdeloze. Nu Ten Haafs stuk nog even goed lezen en dan zie je dat hij vorm én inhoud van Snijders juist prijst.
\’Kinderachtig gelul\’ slaat niet op de inhoud van Ten Haafs stuk. (Misschien had ik mij duidelijker moeten uitdrukken.) De opmerking slaat op de zwaartillende en keurige menheertjes die de zaken te ernstig nemen. Ritueel kabaal maken, zeg maar. De opmerking geldt elke reaguurder, mijzelf niet uitgesloten. Dat vreugdeloze in mijn zelfportret wijs ik af.
Dank voor deze aanvulling.
@ Karel ten Haaf Hoe nu…? Snijders is toch een anarcho-liberaal…? 😉 En verder helemaal eens met @ Henk Egberts