Herinneringen hebben geen hoop

Stephan Enters romans Grip (2011) en Compassie (2015) behoren tot de hoogtepunten van de hedendaagse Nederlandse literatuur. Het zijn geconcentreerde en strak gecomponeerde romans waarin Enter op sensitieve en intelligente wijze schrijft over zijn personages. De lat ligt hoog voor Enter, want de prestaties uit het verleden scheppen hoge verwachtingen voor zijn nieuwe roman Pastorale.

Pastorale speelt zich af in de jaren tachtig van de vorige eeuw in het dorpje Brevendal. Daar wonen veel strenggelovigen en het is tevens de woonplaats van een Molukse gemeenschap. De roman bestaat uit twee verhaallijnen: het verhaal van Oscar en dat van zijn oudere zus Louise.

Oscar raakt bevriend met Jonkie, een Molukse jongen. Hij gaat voornamelijk met hem om, omdat hij verliefd is op Jonkies oudere zus Dona. De witte Oscar, zoon van gereformeerde ouders, eet op een avond bij de familie van Jonkie en wordt door Jonkies vader – een interessante bijfiguur – onderwezen hoe Molukkers in Nederland worden behandeld. Afgezien van Jonkies vader is het deel over Oscar niet bijster boeiend: het is een mat verhaal.

De verhaallijn over Louise is daarentegen wel meeslepend; hier haalt Enter regelmatig hetzelfde niveau als van zijn romans Grip en Compassie. De studente Louise is naar haar ouderlijk huis gekomen en verblijft tijdelijk op het vervallen landgoed waar haar ouders en Oscar wonen. Enter schrijft doordringend over de worstelingen van Louise: ‘Het probleem, het grote probleem, redeneerde haar innerlijke stem (maar ze liet begaan), was dat niets in en rondom haar geboortehuis, en geen enkele herinnering aan haar jeugd, onbesmet was. En dat ze dat bovendien aan geen mens goed duidelijk kon maken.’

Louise is kwaad dat ze is opgevoed met het geloof. Vanaf haar elfde voerde ze, vooral met haar moeder, ‘een onophoudelijk gevecht’. Hoewel Louise allang niet meer naar de kerk gaat, is het gevecht nog niet afgelopen. Ze heeft zich los gemaakt van het geloof, maar haar wrok zorgt ervoor dat ze zich niet bevrijd voelt: ‘Wrok was niets anders dan keer op keer jezelf een beetje gif toedienen en hopen dat een ander ziek wordt.’

Enter beschrijft de verbittering en vijandigheid van Louise gevoelvol en laat haar tevens reflecteren op de oorzaak van haar rancuneuze gevoelens: ‘Herinnering had geen hoop, geen fantasie, geen spanning.’ Louise is een intrigerend en enerverend personage, maar ze helaas niet de enige hoofdpersoon. Pastorale is wijdlopiger dan zijn voorgangers en heeft niet de intensiteit die Enters twee vorige romans zo goed maken.

Koen Schouwenburg

Stephan Enter – Pastorale. Van Oorschot, Amsterdam. 285 blz. € 22,50.

Deze recensie verscheen 20-12-2019 in Dagblad van het Noorden.