Hoe wil jij dat iemand met een virus zich gedraagt?

De paus? Daar krijg ik een kind van! is een van de beste titels uit de Nederlandse literatuur. En een goede boektitel bedenken is moeilijk. Een titel die de aandacht trekt en de potentiële koper in het boek doet bladeren mag op warme belangstelling van de uitgever rekenen. En als de titel niet veel zegt, zoals Tricks van Renaud Camus, dan doet de uitgever er wel een bandje omheen met: ‘Beslist geen pornografie!’, zodat iedereen het boek in handen neemt. Het boek Ruige nachten van Cyril Collard belooft dan ook veel.

Stel je voor: je bent een meisje van ongeveer zeventien jaar, je ontmoet een oudere man, je gaat er mee naar bed en je wordt ook nog verliefd op die man. Nog niets aan de hand, denk je, zolang die man geen Michael Jackson heet. Maar dan blijkt dat die man meer van jongens dan van meisjes houdt en seropositief is. En het vrijen gebeurde onveilig! Laura, het meisje uit Ruige nachten blijft ondanks alles verliefd. Hij niet. Hij gaat geen echte relatie meer aan met iemand, maar zoekt rusteloos naar seks, vooral met Samy, en als die er niet is dan zijn er wel anderen. Laura wordt daar langzamerhand krankzinnig van, belt hem voortdurend op en ziet niet onder ogen dat zij maar één van de velen is geweest in zijn rij van minnaars en minnaressen. Mijn sympathie ligt bij haar.

Hij is de hoofdpersoon van het boek. En het boek is autobiografisch. Normaal leef je mee met de hoofdpersoon van een boek en bij een autobiografisch boek, waarin de schrijver over zijn eigen ziekte schrijft verwacht je hetzelfde. Maar eigenlijk vind ik die vent een hufter. Met een beetje goede wil zou je de acties van de schrijver kunnen toeschrijven aan zijn ziekte. Het virus zorgt ervoor dat je op de vlucht slaat, onbezonnen dingen doet tot de ware ziekte echt toeslaat. Uit niets blijkt echter dat de hoofdpersoon vroeger een ander leven leidde.

Ik probeerde voor mezelf op een rijtje te zetten waarom ik het boek misschien toch goed zou moeten vinden. Uiteindelijk bleek het enige aantrekkelijke van het boek de schaamteloosheid en het gebrek aan moraal te zijn. Als lezer word je dan verplicht om je eigen normen aan te scherpen. Om het meer socio te zeggen: je bewust te worden van je eigen normen. Mag iemand zonder rekening te houden met anderen door het leven stappen? Mag iemand de liefde van een ander zo ontkennen en toch met hem of haar naar bed blijven gaan? Mag iemand zomaar een ander besmetten met het HIV-virus? De hoofdpersoon en dus de schrijver lapt alle morele vragen aan zijn laars en doet gewoon waar hij zin in heeft. De seropositieve wordt dan niet de zielige figuur die lijdzaam wacht op de genadeklap die ooit zal komen, maar hij wordt de vogelvrij verklaarde mens. Vogelvrij verklaard door hemzelf.

Behalve een boek heeft Cyril Collard ook een film gemaakt over zijn eigen geschiedenis: Les nuits fauves. De film volgt het boek vrij nauwkeurig en dat is erg jammer. Veel overbodige zijlijnen uit het boek komen zo ook op het doek. Dat geeft de film een onevenwichtig karakter. Voor de rest is het een typisch Franse film. Veel geschreeuw en heen en weergeloop door kamers, veel nietszeggende autoritjes en motortochtjes. Elke keer als duidelijk moet worden dat de hoofdpersoon het even niet meer ziet zitten, krijg je het clichébeeld dat hij op de motor stapt en rusteloos door de stad zwerft.

De film heeft veel Césars gekregen, het Franse Gouden Kalf, en het is me een raadsel waarom. De schrijver en filmer Collard stierf enkele dagen voor de prijsuitreiking aan AIDS. De lezer zit opgescheept met een boek, waarvan hij de hoofdpersoon onsympathiek vindt en een film die hij slecht vindt. Het boek zal nooit aanspraak kunnen maken op literaire waarde en de film zal denk ik over enkele jaren vergeten zijn. Dat blijft er over van een egodocument van een egoïst. En toch, en toch, en toch word je als lezer te kijk gezet, want Cyril Collard ontneemt je elke mogelijkheid tot medelijden. Je verwachtingen over een roman over AIDS komen dan als een boemerang terug. Hoe wil ik, hoe wil jij dat iemand met een virus zich gedraagt?

Coen Peppelenbos

Cyril Collard – Ruige nachten. De Geus, Breda. (Geuzenpocket 9).

Deze recensie verscheen eerder in de NHL-krant op 15 september 1993