Handelen, dat is wat de toekomst vormgeeft

Elke dinsdag bevat NRC Handelsblad met zijn column van Maxim Februari (Coevorden, 1963) een aanzet tot rustige, maar grondige contemplatie over een maatschappelijke kwestie of fenomeen, of een voorziene ontwikkeling. Steeds weer neem je je voor zijn columns te bewaren, maar meestal herinner je je dat pas als de krant al mee is met het oud papier. Daarom is het goed dat die columns worden gebundeld en in boekvorm verschijnen. De onbetrouwbare verteller is zo’n bundel, waarin drie essays, een lezing en een kort verhaal van Februari zijn opgenomen. De selectie omvat thematisch geordende columns uit de periode van 2011 tot en met 2019.

Een belangrijk uitgangspunt van Februari is de vraag of de enorme hoeveelheid data die dankzij ons digitale instrumentarium verzameld en bewerkt kunnen worden en de regels en protocollen die erop worden gebaseerd, resulteren in meer greep op de zo complexe werkelijkheid. Vanuit verschillende perspectieven geeft Februari daar
ontkennende antwoorden op. Eén ligt voor de hand: regels en protocollen voegen (ook) juist complexiteit toe. Dat inzicht koppelt Februari aan een fundamentele vraag die beantwoord moet worden alvorens nieuwe regels en protocollen in te voeren: wat wordt ermee beoogd? Dan zal blijken dat het vaak niet gaat om beter functioneren, maar om het verstevigen van de greep van leidinggevenden op ondergeschikten, door de laatsten met de tijdrovende plicht op te zadelen alles wat ze doen in protocollen te verantwoorden.

In het hoofdstuk ‘Toekomst’ bewijst Februari dat dataverzamelingen en modellen de toekomst niet voorspellen. Modellen werken met wat er aan data en als-danvoorschriften in is gestopt en hoeveel dat ook zijn, een kopie van de werkelijkheid zijn ze bij lange na niet. Handelen, dat is wat de toekomst vormgeeft. Overigens voegde wat dat betreft Februari onlangs de daad bij het woord: hij behoort tot degenen die de staat hebben gedagvaard inzake de ingebruikneming van SyRI, een ‘sleepnetsysteem’ dat data van burgers stapelt tot risicoprofielen om (uitkerings-)fraude op te sporen. Van talloze burgers zo’n profiel maken om die ene eruit te kunnen pikken die fraudeert, spot met het grondrecht van privacy en beveiligingsrisico’s negeert. SyRI is er niet omdat het nodig is, maar omdat het kan. Niet alles wat kan is ook gewenst.

Hans van der Heijde

Maxim Februari – De onbetrouwbare verteller. Prometheus, Amsterdam. 298 blz. € 19,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 15 november 2019.