Een Indiase Quichot in Amerika

Cervantes’ Don Quichot blijft schrijvers inspireren. Zo ook Salman Rushdie, die zijn nieuwe roman zelfs de naam meegaf van de dolende Spaanse dromer. Rushdies Quichot is een in Bombay geboren Amerikaan op jaren, die zijn naam, Ismail, veramerikaanst heeft tot Smile en die heel Amerika rondrijdt als handelsreiziger in, met fentanyl opgepepte, opioïde medicamenten, gefabriceerd door de farmaceutische onderneming van een steenrijk familielid.

Smile is zozeer verslaafd aan reality-tv dat hij de dimensies van die schijnwerkelijkheid is gaan verwarren met die van de echte wereld. In reality-megaster Salma R.
herkent Smile zijn Vrouwe Dulcinea, zijn liefdesbestemming. Vergezeld door een denkbeeldige zoon Sancho onderneemt hij zijn queeste, die hem, daar is hij van overtuigd, naar Salma zal brengen en haar met hem zal verenigen, zodra hij alle zeven valleien van beproeving heeft doorkruist en doorstaan. Die queeste voert hem dwars door hedendaags, Trumpiaans Amerika, dat beheerst wordt door bigotterie en paranoïde samenzweringsdenken, dat in ieder met een bruine huid een moslimterrorist herkent en het ‘jij bent hier niet welkom’ kracht bijzet met het trekken van vuurwapens.

Smile en Sancho verdubbelen zich in de schrijver Sam Duchamp en diens zoon. Duchamp, auteur van spionagethrillers, wordt voorgesteld als literaire schepper/chroniqueur van Smile’s queeste. Rushdie bedrijft in Quichot met inktzwarte en soms pijnlijke humor satire. Op het Amerika van Trump, waarin racisme en bigotterie zich niet langer bekneld hoeven te voelen door morele normen, waar tallozen in de greep zijn geraakt van verslavende medicijnen, waar het nauwelijks nog mogelijk is feiten van fictie te onderscheiden en waar paranoia de normale geestestoestand is geworden.

Cervantes is niet de enige inspiratiebron van Quichot. In Duchamp kan de Franse kunstenaar Marcel Duchamp worden herkend en Rushdie heeft ook geplukt uit onder meer Ionesco’s surrealistische toneelstuk Rhinoceros. Misschien mede om het verdwijnen van de reële wereld achter een surrealistische te beklemtonen.
Het resultaat is een intelligente, belangrijke roman met meerdere, met elkaar verknoopte verhaallijnen, waarin Rushdie veel actuele, zorgelijke thema’s satirisch aansnijdt en dat doet met het van hem bekende stilistische vernuft.

Hans van der Heijde

Salman Rushdie – Quichot. Vertaald door Martine Vosmaer en Karina van Santen. Atlas Contact. 470 blz. € 24,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 21 februari 2020.