Associëren met Carry van Bruggen

Er is geen ander zijn dan anders zijn is geen biografie in traditionele zin. Barber van de Pol vertelt niet het levensverhaal van Carry van Bruggen (1881-1932) maar denkt aan de hand van het leven en werk van de schrijfster, filosofe en journaliste over haar eigen leven, literatuur, filosofie en kunst na. Dat doet ze in een impressionistische, vrij associërende stijl, die doet denken aan die van haar grote voorbeeld Carry. Van de Pol vereenzelvigt zich zo met Van Bruggen, die werd geboren als Caroline Lea de Haan in een groot orthodox-joods gezin, dat ze haar als een imaginaire vriendin beschouwt. Zo duidt Van de Pol bijvoorbeeld haar eigen moederschap aan de hand van de liefde die Van Bruggen voor haar kinderen voelde.

De beslissing een moeder te zijn bracht mij in evenwicht. Sommige dingen zijn groter dan jij. Je bloedt niet voor niets elke maand.

Ook de partner van Van de Pol, zelf kinderloos, zegt: ‘Een leven zonder kinderen is een half leven.’ Mij zou het verbazen als Van Bruggen zo essentialistisch over vrouwen gedacht zou hebben.

Van de Pol is een erudiete denker. In haar bespiegelingen over Van Bruggen citeert ze tientallen andere schrijvers en denkers. Haar overpeinzingen kennen een hoge dichtheid van namen. In een beschouwing over het wezen van de mens komen Vondel en Darwin in één zin voor, om direct in de volgende zin met Melville en Primo Levi vergeleken te worden. Van de Pol sluit de passage af met ‘Het leven is zijn eigen zin, Carry wist het.’ Hoe zij weet dat Van Bruggen dit wist, ervaart de lezer niet. Van de Pol verwijst niet naar een bron.

Van de Pol weet ook dat Slauerhoff ‘ongeweten’, twee jaar na haar dood, Van Bruggens teleurstelling over haar huwelijk met Kees van Bruggen verwoordt in zijn gedicht ‘De ontdekker’. ‘Voor alle Carry’s’ had volgens Van de Pol de opdracht kunnen zijn.

Van de Pol ziet in alles parallellen met Van Bruggens leven. Haar ouders zijn net als die van Van Bruggen van eenvoudige komaf. Zij kan naar het gymnasium, voor Van Bruggen was de kweekschool het hoogst haalbare. Als ze in 2019 Schuberts Winterreise hoort, gezongen door Marc Pantus en ingeleid door Maxim Februari, denkt ze aan de dood van negen van Van Bruggens broers en zussen, die op jonge leeftijd stierven. Met de meeste van de overige negen kinderen uit het gezin De Haan loopt het ook niet goed af. Van Bruggens broer Jacob Israël de Haan wordt in 1924 in Jeruzalem het slachtoffer van een politieke moord, Van Bruggen pleegt in 1932 zelfmoord en enkele broers en zussen worden door de nazi’s vermoord. Van Bruggen stierf op 51-jarige leeftijd. Van de Pol meldt dat zij jonger was dan Marc Pantus en Maxim Februari. Haar dochter M. laat weten dat ze rust neemt, maar ‘níet depressief’ is. In een schilderij van Caravaggio, dat Van de Pol in een museum in Madrid bekijkt, ziet ze het gezicht van haar dochter weerspiegeld. ‘De verf komt tot leven en ik zie M.’s gezicht en anders niet.’ Ongetwijfeld betekenisvol voor Van de Pol, maar mij te particulier. Er is geen ander zijn dan anders zijn is misschien meer een boek voor liefhebbers van het werk van Van de Pol dan voor liefhebbers van het werk van Van Bruggen.

Marie-José Klaver

Barber van de Pol – Er is geen ander zijn dan anders zijn. Denken met Carry van Bruggen. Querido, Amsterdam. 312 blz. € 20.