De onzichtbare plattegrond van het leven

De plattegrond van een stad is dat ongrijpbare mozaïek van lanen, straten, stegen en pleintjes, door de eeuwen heen organisch gegroeid. De schrijver Dirk van Weelden (34) heeft het in zijn nieuwe roman — de tweede die hij in zijn eentje schreef; hij publiceerde ook drie boeken samen met Martin Bril — over de ‘mentale plattegrond’.

Hij ontleent het begrip aan het werk van de Amerikaanse kunstenaar Saul Steinberg, wiens onmogelijke gezicht op New York, met aan de einder vaag de contouren van China, Siberië en Japan, vrijwel overal ter wereld werd geïmiteerd. ‘Tekeningen kunnen mentale plattegronden zijn, verhalen ook,’ aldus Van Weelden.

Zo bezien is Mobilhome minder een roman als wel een verhalenbundel, en als zodanig een ‘mentale atlas’. De ik-figuur beweegt zich door het boek als door een stad, waarin elke straathoek zijn eigen herinnering, zijn eigen verhaal heeft, steeds met andere tegenspelers. Alle stappen die een mens in zijn leven heeft gezet, vormen de onzichtbare plattegrond van dat leven. Het stratenpatroon valt met geen enkel ander samen, maar soms zijn er raakvlakken als twee levens kortstondig langs dezelfde weg optrekken.

Dirk van Weelden had zijn boek in een bestaande stad kunnen laten spelen, maar dan had het veel van de charme die het nu in zich draagt moeten missen. De stad in Mobilhome is een imaginaire, een verbeelde stad, opgebouwd uit elementen die van een stad een stad maken: het havenkwartier, het museum-eiland, de uitgaansbuurt, het Plein van de Overwinnaars. Het soort stad waarin je in dromen rondzwerft: je slaat een je bekend voorkomende straathoek om en staat ineens in een heel ander stadsdeel dan je verwachtte. De losse elementen kloppen, maar de samenhang is zoek.

Net als die stad der verbeelding is de roman opgebouwd uit elementen die in zichzelf kloppen, die waar zouden kunnen zijn of die althans vagelijk aan de waarheid doen denken. Het verhaal over het prinsdom Sealand, gevestigd op een oud marinefort in de monding van de Theems… Ik meen ooit zoiets gelezen te hebben, maar kan me er geen namen bij herinneren. Van Weelden trekt dit verhaal naar zich toe, sleurt het in zijn boek, zoals er later een schilder wordt opgevoerd die stadsgezichten geheel naar eigen inzicht opvrolijkt met al tweehonderd jaar geleden afgebroken kerkgebouwen.

Het verhaal van die schilder vernemen wij, als lezer, trouwens uit de derde hand. De ik-figuur ontmoet een vriend van vroeger, Gregg. Die, op zijn beurt, ontmoette in Venetië een vriend uit zijn verleden en vertelt daarover aan de ik-figuur. In beide vertellingen doet zich een soort echo voor: de ik-figuur vindt dat Gregg is veranderd, en Gregg vindt dat de vriend over wie hij vertelt, een zekere Troy, veranderd is.

Troy houdt zich bezig met het maken van banale, kitscherige stadsgezichten, maar hij is wel degelijk een echte kunstenaar. Onder het obligate stadsgezicht verstopt hij een ander schilderij, dat alleen bij ultraviolet licht zichtbaar wordt. Hij leeft er goed van en kan zich erop beroemen in het geheim een van de meest verspreide kunstenaars van zijn tijd te zijn.

Zo is Mobilhome een opeenstapeling van verhalen en vertelsels die stuk voor stuk waar zouden kunnen zijn. In zijn boek heeft Dirk van Weelden een wereld geschapen die sterk lijkt op de onze, een verbeelde stad die vorm krijgt door de verhalen die op kaleidoscopische wijze over elkaar heen buitelen.

‘Schrijven is een machine om het bekende onbekend te maken,’ en: ‘Al schrijvend verstookt de schrijver zijn eigen leven en wat hem ter ore komt,’ aldus de ‘ik’. Hoort hij thuis in deze gedroomde stad? Of moet de uitdrukking ‘ergens thuis horen’ letterlijker, en dus beperkter worden genomen?

Op de laatste bladzijden pleit Van Weelden voor een mobilhome dat hem overal ter wereld kan brengen zonder dat hij zijn huis ooit hoeft te verlaten. De moderne communicatietechnieken maken het mogelijk dat een schrijver waar ook ter wereld zijn werk doet. Maar waarom zou hij niet gewoon thuis blijven om het bekende onbekend te maken?

Frank van Dijl

Dirk van Weelden – Mobilhome. Roman. De Bezige Bij.

Deze recensie werd eerder gepubliceerd op 16 januari 1992 in Algemeen Dagblad. Voor zijn boek ontving Dirk van Weelden de Multatuliprijs 1992.