Aanstaande maandag weten we wie de Libris Literatuur Prijs 2021 gaat winnen en een cheque van 50.000 euro ontvangt. In het programma Nieuwsuur wordt bekendgemaakt wie de opvolger wordt van Sander Kollaard. Dit jaar maken zes heel diverse auteurs kans op de prijs. Veel romans waarin groepen een bedreiging vormen.

Dat Simone Atangana Bekono met haar debuut Confrontaties (Lebowski) het meteen tot de shortlist heeft geschopt is opmerkelijk. Hoofdpersoon Salomé is een intelligent, maar grofgebekt meisje van zestien dat in de jeugdgevangenis is terechtgekomen. Het botst tussen en haar onsympathieke begeleider die ze kent van tv, want hij heeft aan een reality-programma meegedaan. Je zit in het hoofd van Salomé en in haar herinneringen zitten veel voorbeelden van alledaags racisme. Het boek opent al met zo’n krachtige scène waarin jonge kinderen muntjes gooien naar een asielzoeker. ‘Ik wilde niet dat hij ze opraapte. Ik weet nog dat ik dat heel belangrijk vond. Dat hij ze niet opraapte.’ Atangana Bekono verdient het succes dat Lale Gül momenteel heeft; ze schrijft in ieder geval honderd keer beter.

Jeroen Brouwers is gelouterd als schrijver op shortlisten al heeft hij de Libris Literatuur Prijs nog nooit gewonnen. Zijn hoofdpersoon in Cliënt E. Busken (Atlas Contact) zit ook gevangen, al is het in verzorgingstehuis Huize Madeleine, waar men met genderneutrale verzorgers ouderen dwarszit in hun vrijheidsstreven. Busken doet er alles aan om uit te breken. Busken denkt in prachtige, gebeeldhouwde zinnen (het is bij Brouwers zo gewoon dat je soms niet meer doorhebt dat die stijl bijzonder is) in tegenstelling tot het verzorgingsjargon van de instelling. Je krijgt langzaam door – en dat is razend knap gedaan – dat Busken ook geestelijk aan het aftakelen is.

In De Saamhorigheidsgroep (Querido) van Merijn de Boer gaat Bernhard in de jaren tachtig van de vorige eeuw vrijwillig bij een groepje wereldverbeteraars. Hij past er, als diplomaat in de dop, niet helemaal tussen, maar hij is verliefd op een vrouw en haar mooie stem geworden. De Boer tekent de groep nogal karikaturaal. De groepsleden zijn bezorgder om de kinderen in de Derde Wereld dan hun eigen kroost en zetten zich bijvoorbeeld in voor een radiostation in Tanzania voor en door lesbische vrouwen. In de delen waarin het satirische element wat achterwege blijft, is De Boer op zijn sterkst.

Erwin Mortier is dit jaar de enige Vlaming op de lijst, terwijl Wildevrouw van Jeroen Olyslaegers zeker een plaats verdiend had. In De onbevlekte (De Bezige Bij) gaat Marcel nog één keer overnachten bij zijn grootmoeder, die binnenkort haar huis moet verlaten. De herinneringen aan zijn jeugd in dat huis en haar herinneringen aan haar broer Marcel (naar wie de hoofdpersoon genoemd is) die in de oorlog aan de foute kant streed, verbindt Mortier op een ontroerende manier met elkaar. Je kunt dit boek lezen als vervolg op het debuut Marcel van Mortier uit 1999 en dat is, eerlijk gezegd, nog veel beter.

Dat je moet oppassen met groepen zien we vaker op deze shortlist. In de Woongroep Klank en Liefde, is onder de verstikkende leiding van Melodie een van de groepsleden overleden. Gerda Blees laat in Wij zijn licht (Podium) zien hoe labiele geesten gemanipuleerd kunnen worden door een overheersende enkeling. Is het groepslid Elisabeth een natuurlijke dood gestorven of is ze gestorven door uitputting omdat de groepsleden denken van licht en lucht te kunnen leven. Blees vertelt elk hoofdstuk vanuit een verrassend vertelperspectief. Zo komen het ‘dagelijks brood’, ‘een sinaasappelgeur’ en ‘de slowjuicer’ aan het woord. Blees is een grote kanshebber.

Toch stijgt er één boek uit boven de anderen en dat is Mijn lieve gunsteling (Atlas Contact) van Marieke Lucas Rijneveld. Daaruit blijkt dat niet alleen groepen, maar ook individuen bedreigend kunnen zijn. Een roman die je het liefst zou wegleggen omdat de thematiek je naar de keel grijpt. Je zit het hele boek in het hoofd van een veearts die verliefd wordt op een jong meisje. Dat meisje is uiterst kwetsbaar omdat haar broer is overleden en haar moeder is verdwenen. Je beleeft mee hoe de veearts langzaam een rol krijgt in het gezin en als een roofdier zijn prooi besluipt en uiteindelijk seksueel misbruikt. Je hebt fysieke kracht nodig om aan het boek te beginnen, want er komt geen wit op de pagina’s voor, maar bovenal heb je geestelijke moed nodig omdat je in het hoofd van een dader blijft zitten en er geen ontsnappen mogelijk is. Mijn lieve gunsteling verdient de Libris Literatuur Prijs. Of ze die krijgt, is vers twee.

Coen Peppelenbos

Ook de Tzumcasters heeft zich op de zes genomineerden gestort. Beluister hun oordeel hier.

Dit stuk verscheen eerder in een kortere versie in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 7 mei 2021.